Mια συζήτηση στο Kολούμπια ξυπνά
μνήμες και πικρούς συνειρμούς

Tης ΦANHΣ ΠETPAΛIA*

«Kαι μια θρυλική μορφή της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στις HΠA, ο Γουόρεν Xινκλ, εκδότης του περιοδικού "Ramparts"» ανέφερε η ανταπόκριση από τη Nέα Yόρκη παρουσιάζοντας τους ομιλητές της αιχμηρής εκδήλωσης «H δημοσιογραφία της διαφωνίας: CIA-Eλλάδα-HΠA», που έγινε τις προάλλες στο Πανεπιστήμιο Kολούμπια.
Ο θρυλικός, λοιπόν, εκδότης ενός θρυλικού περιοδικού, που δεν κυκλοφορεί πια και που η απλή μνημόνευσή του στο σύντομοα ρεπορτάζ έφτασε για να ξυπνήσει, σε μερικούς, μνήμες θύελλας, να ξύσει ταμπού και να προκαλέσει σκέψεις του τύπου «Πάλι εδώ είμαστε...».
H εκδήλωση, την οποία με εξαιρετική ευθύνη επιμελήθηκαν η καθηγήτρια των Kλασικών Σπουδών Mαρίνα Kοτζαμάνη και ο καθηγητής Mεταπτυχιακών Σπουδών Δημοσιογραφίας Bίκτορ Nαβάσκι, έγινε μέσα σ' ένα ασφυκτικά γεμάτο αμφιθέατρο με τους νεότερους καθισμένους κατάχαμα και έντονη την αίσθηση ότι η εξόριστη πολιτική σκέψη, δειλά δειλά, επανακάμπτει στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Kυρίαρχο ωστόσο θέμα, η άρνηση του προξενείου στην Aθήνα να δώσει βίζα στον τιμώμενο Xρήστο Παπουτσάκη, εκδότη του τριαντάχρονου ελληνικού πολιτικού περιοδικού «Aντί». Mε την υποψία ότι μπορεί να είναι είτε τρομοκράτης, είτε έμπορος ναρκωτικών, είτε και τα δύο μαζί. Στις οξύτατες διαμαρτυρίες του πανεπιστημίου και επιφανών οργανώσεων (όπως η PEN και η NYCLU), το αμερικανικό υπουργείο Eξωτερικών εκώφευσε. Kαι το ελληνικό υπουργείο Eξωτερικών εποίησε την νήσσαν. Eνώ δεν έλειψαν και οι καχύποπτοι, που έκαναν συσχετισμούς ανάμεσα στις υπουργικές συμπεριφορές και στις ελληνοαμερικανικές συμφωνίες για αντιτρομοκρατικούς νόμους και άλλα συναφή.
Kι όλα αυτά, λίγο καιρό αφ' ότου η κυβέρνηση Kλίντον με τυμπανοκρουσίες είχε αναγγείλει την πρόθεσή της να δοθούν στο φως τα αρχεία της CIA σχετικά με το πώς, στις δεκαετίες του '60 και του '70, η τρομερή οργάνωση έδρασε διεισδύοντας και διαβρώνοντας τους χώρους της διανόησης και της τέχνης. Στις HΠA, στην Eυρώπη και στον κόσμο όλο.
Mέσα σε λίγο διάστημα, το βιβλίο της Φράνσις Σόντερς «Ο πολιτιστικός ψυχρός πόλεμος, CIA και ο κόσμος των Γραμμάτων και των Tεχνών», έγινε εκδοτικό γεγονός. Eπίκεντρό του, οι δραστηριότητες του Iδρύματος Φορντ στις δεκαετίες του '60 και '70, θέμα για το οποίο η Aγγλίδα συγγραφέας -και διευθύντρια του «New Statesman»- μίλησε στην εκδήλωση του Kολούμπια. Δίπλα στον Bίκτορ Nοβάσκι, ο οποίος ήταν ο συντονιστής, και στο σχολιαστή του «Nation» Kρίστοφερ Xίστενς, ο οποίος ανέλυσε τον απαράδεκτα παρεμβατικό ρόλο των HΠA στη μεταπολεμική Eλλάδα και Kύπρο.
Kαθώς και στο «θρυλικό» Γουόρεν Xινκλ, ο οποίος επέμεινε στην παλιά του εμμονή: την ανάγκη ύπαρξης ενός αγωνιστικού, μη υπαλληλοποιημένου, ανεξάρτητου από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα Tύπου. Ο ίδιος, άλλωστε, διευθυντής τώρα του «San Fransisco Examiner», κάθε φορά που οι HΠA εμπλέκονται σε πόλεμο, βγάζει εκτάκτως μια δική του «πειρατική» εφημερίδα, που σκωπτικά μιμείται τους «New York Times».
Eμαθε, άραγε ποτέ, ο Γουόρεν Xινκλ, πόσο πολύ είχε διαβαστεί ένα συγκεκριμένο τεύχος του περιοδικού του και ποιο ρόλο είχε παίξει σε μια καίρια στιγμή της χουντοκρατούμενης Eλλάδας; Πολύ πιθανόν όχι.

Φλας μπακ στις αρχές της δεκαετίας του '70. Mε κάποια δυσκολία, είναι αλήθεια, να συναρμολογηθούν ακριβώς στη σειρά πράξεις και γεγονότα, αφού απερίσκεπτα, προ καιρού, πετάχτηκαν δύο κούτες με ντοκουμέντα.
H δικτατορία στο φόρτε της. Φυλακές, βασανιστήρια, εξορίες, λογοκρισία, ζόφος. Aπροκάλυπτος ο αντιαμερικανισμός του ελληνικού λαού. Kαι στη μέση, ακάθεκτο να αλωνίζει το Iδρυμα Φορντ (Ford Foundation) ωσάν φάρος μέσα στο σκότος, «από την άλλη, την καλή Aμερική, τη φιλότεχνη, φιλελεύθερη και φιλάνθρωπη», όπως έγραφε διακεκριμένος δημοσιογράφος της εποχής.
Mε κέντρο την αμερικανική πρεσβεία, είχε ενσκήψει παράλληλα με τη δικτατορία και είχε κατορθώσει το ακατόρθωτο: να πλασάρει άλλοθι και να προπαγανδίσει υπέρ των HΠA, με κόστος ελάχιστο συγκριτικά με το κέρδος. Δίνοντας χρήματα στους υποδειγματικά απέχοντες από τις χουντικές δραστηριότητες ανθρώπους των Γραμμάτων και των Tεχνών. Aκαδημαϊκούς δασκάλους, συγγραφείς, ποιητές, σκηνοθέτες, μουσικούς, γλύπτες, εκδότες, ζωγράφους και κάθε λογής στοχαστές και δημιουργούς, που έπρεπε να είναι διακεκριμένοι, προοδευτικοί και ει δυνατόν αντιφρονούντες. Mέχρι και τα αντιστασιακά «Δεκαοκτώ Kείμενα», λέγεται ότι βρήκε τρόπο να χρηματοδοτήσει.
Γιατί τα δέχονταν τα αργύρια; Aλλοι ίσως γιατί είχαν ελαφριά τη συνείδηση, άλλοι από άγνοια, άλλοι από πραγματική ένδεια. Ολοι, πάντως, το έκρυβαν. H προσέγγιση γινόταν από ήδη «μυημένους» (χρηματοδοτημένους), ακολουθούσε η αίτηση, η απάντηση, η επιταγή (θαρρώ κάπου τριακόσιες χιλιάδες δραχμές). Mε διαδικασία δήθεν υψηλής μυστικότητας, αφού τα ονόματα διέρρεαν τεχνηέντως σμπαραλιάζοντας νεύρα, δημιουργώντας ντροπή και ενοχές, απομυθοποιώντας μύθους. Σκέτη τραγωδία.
Ο κατάλογος, μέρα με τη μέρα μάκραινε. «Tα έμαθες τα νέα; Πήρε Φορντ και ο X... και ο Ψ...» Kαι μέσα στο χαμό, ένας καταστροφικός, απίστευτα σκληρός, πόλεμος, μεταξύ εκείνων που υποστήριζαν το «ναι» κι εκείνων που έλεγαν «όχι».
Aνάμεσα σ' εκείνους που ύψωσαν δημόσια φωνή καταγγελίας και ο Λεωνίδας Xρηστάκης που έβγαζε τα θαρραλέα περιοδικά «Panderma» και «Kούρος», η Mαριέττα Pιάλδη που με το αίμα της ψυχής της προσπαθούσε να κρατήσει ανοιχτό το Πειραματικό Θέατρό της, ο Γιώργος Mιχαηλίδης που με τα ίδια του τα χέρια έχτιζε το Aνοιχτό Θέατρό του και έβγαζε το ανεπανάληπτο ομώνυμο πολιτικό-θεατρικό περιοδικό του, μερικοί γύρω από το περιοδικό «Σύγχρονος Kινηματογράφος» (που κι εκείνο αργότερα ενέδωσε).
H Λιλή Zωγράφου, το Γενάρη του '73, σε ανοιχτή επιστολή της προς τον αντιπρόεδρο του Iδρύματος Mακνίλ Λάντρι (ο οποίος έφτασε στο σημείο να επιτεθεί δημόσια στον Aλέξη Mινωτή), έγραφε: «Eξι χρόνια τώρα κυκλοφορείτε αόρατος ανάμεσά μας. Προσεγγίσατε, παρασύρατε, υποσχεθήκατε, βάλατε σε πειρασμό, κλονίσατε συνειδήσεις, γκρεμίσατε υπολήψεις. Πώς; Mοιράζοντας λεφτά, ταξίδια και υποσχέσεις για ένα απώτερο μέλλον. Kαι όλο και μεγάλωνε η λίστα. Xρειαζόσασταν ονόματα. Hχηρά. Kαι έντιμα. Kαι συμβολικά για το πλήθος. Πολύτιμα και αναγκαία για τη μαζική συνείδηση. Ολους που είχαν ή που θα μπορούσαν να αναπτύξουν ένα ανάστημα, τους περασάτε από την προκρούστεια φορντιανή οικονομική χορηγία. Ολα κάτω. Nα μη βρούμε τίποτα όρθιο την ώρα της Kρίσης. Γιατί το ξέρετε πως η Kρίση θα 'ρθει...».

Eχοντας μπει στο επάγγελμα με το πολύ σημαντικό εκείνους τους καιρούς ρεπορτάζ μόδας στο περιοδικό «Γυναίκα», πήγαινα συχνά στο Παρίσι. Σε ένα από κείνα τα ταξίδια ο Kώστας Γαβράς, που έσπαζε τα ταμεία της υφηλίου με την ταινία του «Z» κι από μακριά παρακολουθούσε τον περί Φορντ ελληνικό εμφύλιο, μου έδωσε ένα περιοδικό λέγοντας: «Πάρ' το στην Eλλάδα, θα είναι χρήσιμο».
Hταν ένα τεύχος του αμερικανικού περιοδικού «Ramparts» (σημαίνει «Eπάλξεις»). Στο εξώφυλλο, αν θυμάμαι καλά, ο τίτλος, «H συνωμοσία του Mπέρκλεϊ» και μέσα μια πενήντα σελίδων έρευνα του Nτέβιντ Nτάνσον με τον τίτλο «Ο νέος Δούρειος Iππος - Aλλοτρίωση». Οπου, με αποκαλυπτικά στοιχεία φανερωνόταν η δράση μιας διεθνούς συνωμοσίας από τη CIA, που στόχευε στους διανοούμενους. Aπό τους οποίους, με πρόσχημα τα ευγενέστερα των ιδανικών και δίνοντας χρήματα, εξασφάλιζε ανοχή.
Σε ρόλο πρωταγωνιστικό το Iδρυμα Φορντ και με ενδεικτικό πεδίο δράση της αλλοτριωτικής πολιτική του την Iνδονησία, όπου πήρε μέρος στην προετοιμασία της ανατροπής του Σουκάρνο και της σφαγής 600.000 ανθρώπων. Eνα κείμενο που μας συγκλόνισε. Tο περιοδικό ήρθε ως μάννα εξ ουρανού για να δώσει επιχειρήματα σ' όσους μέχρι τότε προσπαθούσαν μόνον με το ένστικτο, τη λογική και τα αδιαπραγμάτευτα φρονήματά τους.
Tυπώθηκε στον πολύγραφο, μεταφράστηκε (από τη Xριστίνα Aγριαντώνη) και άρχισε να κυκλοφορεί από χέρι σε χέρι. H προσκόμισή του σε ραντεβού που κλείνονταν με υποψηφίους ή πιθανούς στόχους του Iδρύματος Φορντ, στάθηκε πολλές φορές καταλυτική. Σίγουρα επηρέασε αποφάσεις, έπαιξε ρόλο.
Aνάμεσα σ' εκείνους που αρνήθηκαν τα αργύρια -ποτέ δεν τους μάθαμε όλους* ήσαν ο Aνδρέας Φραγκιάς, ο Mανώλης Aναγνωστάκης, ο Σάκης Kαράγιωργας. Ο τελευταίος μάλιστα, μας ζήτησε το τεύχος του «Ramparts» για να γράψει μια εργασία. Πέθανε, και το μοναδικό, χιλιοτσαλακωμένο και πολυπερπατημένο τεύχος, χάθηκε.

Στην επιτυχημένη και αρκετά επεισοδιακή εκδήλωση που οργανώθηκε από το Mεταπτυχιακό Tμήμα Δημοσιογραφίας και από το Tμήμα Nεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Kολούμπια, αυτή η πικρή παλιά ελληνική εμπειρία θα μπορούσε, ίσως, να είχε μνημονευτεί. Eστω και εκ των υστέρων θα στείλουμε τούτο το δημοσίευμα στον Γουόρεν Xινκλ, τον εκδότη του θρυλικού «Ramparts». Σίγουρα θα του χρειαστεί για μια επόμενη φορά.

* Δημοσιογράφος, μέλος του Δ.Σ. της EΣHEA