ΟΤΑΝ ΜΑΣ «ΡΑΙΝΟΥΝ» ΜΕ ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ

Του ΚΩΣΤΑ Ε. ΜΠΕΗ

Στις φιλικές συναναστροφές μου συναντώ, αυτές τις μέρες, κατήφεια κι αποκαρδίωση. Αιτία, η ολοκληρωτική αδυναμία άμυνας εναντίον της αόρατης απειλής κατά της υγείας όλων μας από όσα καθημερινώς αποκαλύπτονται για το ουράνιο και το πλουτώνιο, που σ' όλη τη βαλκανική χερσόνησο απλώθηκε με τους βομβαρδισμούς στην καθημαγμένη Σερβία. Κι ακόμη, με τα επικίνδυνα βιομηχανικά τρόφιμα, που ανύποπτοι βάλαμε στα σπίτια μας, όμηροι του οράματος της καταναλωτικής αφθονίας. Κανείς δεν γνωρίζει πια από πού και με ποιο τρόπο να προφυλαχθεί. Διατελούμε μέσα σε συνθήκες εξοντωτικής ομηρίας, μέσα σε μια παραπλανητική ψευδαίσθηση ευημερίας.

Εξίσου απατηλή είναι και η ψευδαίσθηση πως βιώνουμε χρόνους δημοκρατικών ελευθεριών, που καμιά γενιά, πριν από εμάς, δεν ευτύχησε να βιώσει. Κι είναι μεν αλήθεια ότι ποτέ στο παρελθόν δεν μπορούσαν οι γονείς μας, καθώς κι εκείνων οι γονείς, ν' ανοίξουν το στόμα τους και ν' ασκήσουν έστω και στοιχειώδη κριτική απέναντι σ' ανάλγητα μέτρα της κρατικής, της υπερεθνικής και της εξωθεσμικής εξουσίας, όπως το μπορούμε εμείς. Ποτέ στο παρελθόν τα μέσα πληροφόρησης δεν είχαν τις σύγχρονες δυνατότητες άμεσης αποκάλυψης κι αυτούσιας μεταφοράς, με ζωντανές εικόνες όσων συμβαίνουν, όχι μόνο στη δική μας γειτονιά, αλλά και στα πέρατα του κόσμου.

Μολοντούτο είναι πια κοινή συνείδηση πως ο πολίτης, με την ψήφο του, δεν μπορεί να επηρεάσει τις μεγάλες τομές που άλλοι, ερήμην του και με άμεσες βλαπτικές επιπτώσεις στην υγεία του, μπορούν και πραγματώνουν, δίχως ουσιαστική αντίσταση, πέρα από κάποιες φραστικές διαμαρτυρίες.

Οταν πρωτακούστηκαν οι τρομερές ειδήσεις για τους θανάτους στρατιωτών από λευχαιμία, που υπέστησαν απ' το ουράνιο των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ στη Σερβία, η πρώτη κυβερνητική αντίδραση, και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όμοια όπως κι εδώ, ήταν οι καθησυχαστικές δηλώσεις, πως δεν υπάρχουν κρούσματα. Δυο τρεις μέρες αργότερα άρχισε η ραγδαία υποχώρηση και σταδιακή παραδοχή: πως πάντως η κατάσταση τελεί υπό έλεγχο και σταθερή παρακολούθηση, μη τυχόν κι εμφανιστεί κανένα κρούσμα. Σαν φούντωσαν οι αποκαλύψεις, άρχισαν κάποιοι κυβερνητικοί παράγοντες ν' αποστασιοποιούνται, δηλώνοντας πως εκείνοι έγκαιρα, πριν από δύο χρόνια, είχαν διαφοροποιηθεί. Οι άλλοι, αυτοί που λόγω αρμοδιότητας έμεναν εκτεθειμένοι, τους ρίχτηκαν, πως οι αποφάσεις ήταν συλλογικές και τελικώς ομόφωνες. Ετσι έγινε κοινός τόπος πως όλοι τους γνώριζαν, αλλά δεν είχαν ενημερώσει ούτε το λεγόμενο κυρίαρχο λαό, μήτε τους στρατιώτες που έστειλαν στα βομβαρδισμένα πεδία της Σερβίας. Στο χείμαρρο των αποκαλύψεων βγήκε στη φόρα πως κι ο δικός μας στρατός διαθέτει παρόμοια καρκινογόνα όπλα, όπως επίσης διαθέτουν κι όσοι σταθερά μας απειλούν με πολεμικές συρράξεις, προς δόξα των εγχώριων πολεμοκάπηλων δημαγωγών.

Μα - το σημαντικότερο: τώρα που όλοι γνωρίζουμε τη φοβερή αλήθεια, παγώσαμε πιο πολύ, όχι από αυτήν, αλλά καθώς συνειδητοποιήσαμε πως τίποτε δεν μπορούν ν' αποτρέψουμε. Πως κι εμείς -οι απλοί πολίτες- είμαστε υποχρεωμένοι να συρθούμε όμηροι, όμοια όπως όμηροι σύρθηκαν κι εξακολουθούν να σέρνονται οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών λαών. Αν κάποιος θ' αποτολμούσε την αποκοτιά να κάνει πίσω, εκείνοι που κινούν τα νήματα, έχουν την τεχνολογική, την οικονομική, τη διπλωματική, ακόμη και την εξοπλιστική υπεροχή, να συνετίσουν ακαριαία όποιον παραστρατήσει από το μαντρί.

Γίνεται έτσι φανερό πως οι λαοί, ακόμη και ο λαός της μοναδικής εξουσιαστικής υπερδύναμης, κατ' επίφαση μόνο κυβερνούν. Οχι μόνο κανένας δεν τους ρωτάει για τα μεγάλα προβλήματα των εξοπλισμών, των πολεμικών συγκρούσεων και των οικονομικών ανταγωνισμών, αλλ' απροκάλυπτα οφείλουν να συνειδητοποιήσουν πως δεν τους μένει τίποτε άλλο, πέρα από του να είναι άφωνοι θεατές.

Ως πριν από κάποιες δεκαετίες υπήρχαν ακόμη ακραία κατάλοιπα δυνατοτήτων ηρωικής -όσο και τραγικής- αντίστασης. Με τελευταίο ορόσημο τον όντως ηρωικό λαό του Βιετνάμ. Η σύγχρονη τεχνολογική υπεροχή της μοναδικής υπερδύναμης, έτσι όπως δεν έχει το φραγμό του αντίπαλου δέους, την έχει αναδείξει κυριολεκτικώς σ' ακαταλόγιστη θεομηνία ολέθρου. Μέσα σ' αυτήν τη δίνη δεν υπάρχει κανένα περιθώριο, ακόμη και για την πιο παράτολμη κίνηση αντίστασης.

Είμαστε όμηροι. Και αυτοεμπαιζόμαστε, καθώς καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε πως δεν έχουμε άλλη διέξοδο, πέρα από του να βλέπουμε, ν' ακούμε και να καμωνόμαστε πως τίποτε δεν βλέπουμε, μήτε κι ακούμε - αρκούμενοι στις ανέσεις που μας προσφέρει η κοινωνία της βιομηχανικής αφθονίας, όσο έχουμε τη φρόνηση του ν' αποφεύγουμε τις αποκοτιές απέναντι στους ισχυρούς: Δυνατά δε οι προύχοντες πράσσυσι και οι ασθενείς ξυγχωρούσιν (Θουκυδίδης, ε' 89).

Σημαίνουν τάχα όλα αυτά, τ' απαισιόδοξα και τα καταθλιπτικά, πως είναι πια καιρός ν' αποβάλουμε και ν' αποχαιρετήσουμε το εύψυχο ήθος;

Μα αν οι προοπτικές είναι τόσο σκοτεινές, τότε -και πάλι ο Θουκυδίδης μας φρονιματίζει- θα πρέπει ν' αποχαιρετήσουμε και την προσωπική κατάσταση του ελεύθερου ανθρώπου. Αυτήν την προσωπική κατάσταση που διαφοροποιεί τον σκεπτόμενο άνθρωπο από τ' αηδόνι στο χρυσό κλουβί. Γιατί το ελεύθερο δεν υπάρχει, παρά μόνο πάνω στη στέρεη βάση του εύψυχου ήθους.

Οταν οι αγγελιοφόροι των Μήδων παρακίνησαν τους 300 Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες να παραμερίσουν και να μην αποδυθούν σ' αναποτελεσματική αντίσταση, γιατί τα βέλη απ' τους εκατοντάδες χιλιάδες Πέρσες τοξότες θα κάλυπταν τον ουρανό, έτσι που μήτε του ήλιου το φως να είναι πια ορατό, 'κείνη η δράκα αδάμαστων αγωνιστών απάντησε αγέρωχα: Καλύτερα! Ετσι θ' αγωνιστούμε στη σκιά. Και δεν θα ιδρωκοπούμε απ' τον καύσωνα του μεσημεριού!

Το εύψυχο ήθος δεν απέτρεψε βέβαια τους Πέρσες από του να διαβούν. Ούτε τότε, μήτε σε μεταγενέστερες ανάλογες περιστάσεις. Ούτε και τώρα είμαστε τόσο αφελείς για να πιστεύουμε πως τάχα με την ευψυχία μιας δράκας διαδηλωτών στους δρόμους των πόλεων, θ' αποτρέψουμε τους αδίσταχτους σχεδιασμούς εκείνων των οικονομικών, στρατιωτικών και διπλωματικών εγκεφάλων, που -κάπου στην Αμερική- χαράζουν και κινούν την παγκόσμια πολιτική, οποιονδήποτε πρόεδρο κι αν εκλέξουν οι ψηφοφόροι του, ιδίως σε σχέση με την αποφυγή σύμπραξης στην παγκόσμια κίνηση για προστασία του περιβάλλοντος.

Αντίσταση, με προσδοκία θετικού πρακτικού αποτελέσματος, και μάλιστα σ' εξατομικευμένη προσωπική διάσταση, μπορούν κι αντιτάσσουν μόνον οι ειδικοί ερευνητές, ιδίως της Μοριακής Βιολογίας και της Ιατρικής, που αγωνίζονται να βρουν τις αληθινές αιτίες για τις μάστιγες της υγείας μας, όπως τον καρκίνο και το AIDS, καθώς και τα μέσα θεραπείας τους.

Εμείς -οι πολλοί και μη ειδικοί, δεν έχουμε άλλη οδό αντίστασης, παρά μόνο να διατηρήσουμε τον αυτοσεβασμό μας, ως αξία καθ' αυτήν, κι όσο και όπου μπορούμε να τον διατρανώνουμε με δημιουργικά έργα κουλτούρας: με τραγούδια, με θέατρο, με ζωγραφική, μ' επιστημονική γνώση και στοχασμό, καθώς και με φιλοσοφία.

Οι σύγχρονες εξουσιαστικές υπερδυνάμεις έχουν όντως αδιάκριτη ισχύ πάνω στην υγεία μας, καθώς και στην οικονομική, αλλά και στην εδαφική υπόσταση του κράτους μας. Ομως το φρόνημά μας δεν μπορούν να δουλώσουν, μήτε ν' αλλοτριώσουν, όσο εμείς δεν λυγίζουμε και δεν αποβάλλουμε το εύψυχο ήθος, που πρέπει να καλλιεργούμε.

Είναι ευτύχημα για τη χώρα ότι δεν είναι ξεκομμένη. Ανήκουμε σε μια -κατά το μάλλον και ήττον- ισότιμη κοινότητα, την Ευρωπαϊκή Ενωση, και ιδίως στην Οικονομική και Νομισματική Ενωσή της, έτσι ώστε η τύχη μας, ως έθνους, να είναι αλληλένδετη μ' εκείνη των άλλων λαών αυτής της ένωσης.

Από 'κεί και μετά, ως άτομα, καθένας έχει ευρύτατα περιθώρια να κρατήσει τις συναισθηματικές και στοχαστικές αποστάσεις του, ιδίως στο χώρο της δημιουργικής κουλτούρας. Μ' επίγνωση μεν του ότι η διατήρηση αυτών των αποστάσεων δεν πρόκειται να φέρει κανένα πρακτικό αποτέλεσμα, που να διαφοροποιεί την ωμή πραγματικότητα. Αλλά τουλάχιστον δίχως να χάσουμε και την ψυχή μας. Κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία, αν αναλογιστούμε πως -ασφαλώς- δεν είμαστε σε θέση ν' αλλάξουμε τον κόσμο. Ομως μπορούμε να διατηρήσουμε το φρόνημά μας, ως ατομικό οδοδείκτη στην πορεία της ζωής.