Πρόκειται για την ιστορία μιας αθηναϊκής οικογένειας. Οι δύο νέοι ήρθαν από την επαρχία τη δεκαετία του '60 στην πρωτεύουσα για να σπουδάσουν.

Εμειναν στο κέντρο. Γνωρίστηκαν, ερωτεύτηκαν και κάποια στιγμή αποφάσισαν να παντρευτούν. Εκαναν παιδιά. Συνέχιζαν να μένουν στα Εξάρχεια, εκεί όπου είχαν πρωτοσυναντηθεί και περάσει τα φοιτητικά τους χρόνια, στην ίδια περιοχή με τους φίλους και γνωστούς τους. Λίγα χρόνια μετά τη Mεταπολίτευση, η κατάσταση ήταν ακόμη υποφερτή, γιατί αργότερα...

Στη συνέχεια το κέντρο άλλαξε. Περισσότερη φασαρία, νέφος, ρύπανση, ναρκωτικά...

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η τετραμελής οικογένεια μετακόμισε για τα βόρεια προάστια.

Δεν ήταν οι μόνοι...

Οσοι μπορούσαν, διαθέτοντας την απαραίτητη οικονομική άνεση, εγκατέλειπαν το κέντρο αναζητώντας ανθρωπινότερες συνθήκες διαβίωσης, αρκετά χιλιόμετρα μακριά από την πόλη.

Ενδεικτικά τα στατιστικά στοιχεία που ακολουθούν: Το 1971 στον πρώτο δήμο της χώρας (Αθηναίων) συγκεντρωνόταν το 62% των υψηλότερων επαγγελματικών κατηγοριών, έναντι μόνο 27% το 1991. Παράλληλα, το ποσοστό των κατηγοριών αυτών που ζει στα «καλά» προάστια αυξήθηκε από 10% το 1971 σε 30% το 1991.

Η μετακίνηση των εργατικών κατηγοριών κατά την ίδια περίοδο υπήρξε περιορισμένη, αφού το ποσοστό που κατοικεί στο Δήμο Αθηναίων μειώθηκε ελάχιστα. Από 21, 5% σε 18, 5%, και η συγκεντρωσή τους στις εργατικές περιοχές παρέμεινε σταθερή.

Ποιες ήταν οι συνέπειες που προκάλεσαν οι μετακινήσεις αυτές;

Ο Θωμάς Μαλούτας, γεωγράφος-καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, αναφέρει: Ο περιορισμένος κοινωνικός διαχωρισμός (γειτονιές μόνο με πλούσιους ή φτωχούς) αναφέρεται συχνά ως χαρακτηριστικό των ελληνικών πόλεων. Η αίσθηση αυτή οφείλεται στην υφέρπουσα συνήθως σύγκριση με τον έντονο εθνο-φυλετικό διαχωρισμό των βορειοαμερικανικών πόλεων, αλλά και σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών, όπως η σπάνια γειτνίαση κοινωνικά ακραίων περιοχών και η περιορισμένη κοινωνική πόλωση (η κατανομή του πληθυσμού σε πλούσιους και φτωχούς με τον ταυτόχρονο περιορισμό των μεσαίων στρωμάτων). Ωστόσο η ένταση του κοινωνικού διαχωρισμού είναι σημαντική και δεν υπολείπεται αυτής των περισσοτέρων ευρωπαικών μεγαλουπόλεων. Στην Αθήνα το ποσοστό υψηλών και υψηλών-μεσαίων επαγγελματικών κατηγοριών είναι υπερδιπλάσιο στις «δικές τους» περιοχές, σε σχέση με το μέσο ποσοστό τους στην πόλη (53% έναντι 24, 5%), ενώ εκείνο των εργατών-τεχνιτών στις εργατικές περιοχές είναι σχεδόν διπλάσιο του μέσου ποσοστού τους στην πόλη (51% έναντι 31%).

Μία επιπλέον διάσταση, αλλά και στοιχείο που εντείνει τον κοινωνικό διαχωρισμό, αποτελεί η εγκατάσταση νέων μεταναστών στις πόλεις κατά την τρέχουσα δεκαετία.

Η κοινωνική ανθρωπολόγος-ερευνήτρια του ΕΚΚΕ Μαρία Πετρονώτη εξηγεί: Οι συνθήκες διαμονής των εθνοτικών ομάδων, που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή της πρωτεύουσας, δεν οδηγούν στην αυστηρή γεωγραφική τους συγκέντρωση, με αποτέλεσμα να μην έχουν έως τώρα εμφανιστεί συνοικίες με ευδιάκριτη εθνοτική ταυτότητα. Παρά την ανάγκη σταθερής συνεύρεσης με ομοεθνείς, οι ομογενείς διαχέονται και «γεμίζουν κενά» σε διάσπαρτα σημεία της πόλης. Οι πρακτικές τους υπακούουν αφ' ενός σε σύνθετο συνδυασμό των οικονομικών τους δυνατοτήτων αφ' ετέρου σε επιβεβλημένες από την ελληνική κοινωνία προδιαγραφές (έλλειψη στεγαστικών ρυθμίσεων, απελευθέρωση από τους Αθηναίων παλιών και όχι κατάλληλα εξοπλισμένων διαμερισμάτων κ.λπ.).

Ετσι, οι Αλβανοί στρέφονταν τα πρώτα χρόνια της μετανάστευσής τους στην Ελλάδα σε εγκαταλειμμένα και ημιτελή σπίτια, οι Πολωνοί δείχνουν σαφή προτίμηση στα μεγάλα κτίρια, όπου κατοικούν πολλοί μαζί δημιουργώντας πολυμελή νοικοκυριά, οι προερχόμενοι από Φιλιππίνες, Αιθιοπία και Ερυθραία νοικιάζουν μικρά διαμερίσματα, τα οποία επισκέπτονται τις ημέρες της άδειά τους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν, η πλειονότητα των μεταναστών στους άντρες κυμαίνεται ηλικιακά από τα 20 έως τα 34 έτη. Το ίδιο όμως ισχύει και για τις γυναίκες. Οι περισσότεροι μένουν στα Πατήσια, την Κυψέλη, τα Εξάρχεια, στους δρόμους γύρω από την Ομόνοια, καθώς και στο Παγκράτι.

Οι κοινωνικές μεταβολές και οι στεγαστικές λύσεις που κυριάρχησαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες στην Αθήνα, δημιούργησαν δύο βασικούς τύπους προβληματικών περιοχών κατοικίας.

Ο πρώτος τύπος αφορά ευρείες περιοχές στις δυτικές συνοικίες της πόλης (Αιγάλεω, Περιστέρι, Καματερό) με προβληματικό πολεοδομικό περιβάλλον, καθώς πρόκειται για περιοχές που δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με αυθαίρετη δόμηση και ουδέποτε εξυγιάνθηκαν πολεοδομικά.

Ο δεύτερος αφορά τις πυκνοδομημένες περιοχές γύρω από το κέντρο της πόλης, το σύστημα της αντιπαροχής (Κυψέλη, Παγκράτι, Πατήσια, Αμπελόκηποι), οι οποίες εγκαταλείφθηκαν σταδιακά χάριν των προαστίων από τα σχετικώς εύπορα στρώματα.

Στους δύο αυτούς τύπους περιοχών κατοικούν τα λιγότερο εύπορα νοικοκυριά της πόλης και ειδικότερα στις υποβαθμισμένες περιοχές γύρω από το κέντρο συγκεντρώνονται εκείνοι που αναζητούν φθηνή ενοικιαζόμενη κατοικία.

Δεδομένου ότι η ελληνική πραγματικότητα δεν προσφέρει άλλες στεγαστικές διεξόδους, η μεγάλη συγκέντρωση των οικονομικών μεταναστών στις περιοχές αυτές είναι αναπόφευκτη.

TEΛΟΣ ΛEKANΟΠEΔIΟ ATTIKHΣ: Στο Δήμο Aθηναίων ζει το 40% των αλλοδαπών νοικοκυριών

Η πόλη αλλάζει. Μεταβάλλεται. Τόσο όσον αφορά τα έργα υποδομής, που αν και δεν είναι αρκετά, είναι τα περισσότερα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, όσο και όσον αφορά τους κατοίκους της.

Τα νούμερα που προκύπτουν από έρευνα, που έχει κάνει η Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης (ΔΕΠΟΣ) για τους μετανάστες, είναι ενδεικτικά. Στο λεκανοπέδιο της Αττικής αυτήν τη στιγμή υπάρχει ένα 5, 5% νοικοκυριών ο αρχηγός των οποίων δεν έχει ελληνική υπηκοότητα. Σε ακέραιους αριθμούς, τα νοικοκυριά αυτά φτάνουν τα 78.000 ή αλλιώς 225-250.000 άτομα, τα οποία εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα τα τελευταία έτη. Απ' αυτούς το 40% διαμένει στο Δήμο Αθηναίων.

Η πρωτεύουσα όμως δεν αλλάζει μόνο χάρη στους μετανάστες που ήρθαν στην πρωτεύουσα αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, αλλά και χάρη στον ντόπιο πληθυσμό, που όταν έχει τη δυνατότητα (οικονομική άνεση) μεταφέρεται σε άλλες πιο προνομιούχες περιοχές.

Οπως υποστηρίζει ο Δημήτρης Εμμανουήλ, διδάκτωρ Πολεοδομίας και υπεύθυνος στο τμήμα ερευνών της ΔΕΠΟΣ, στη δεύτερη περίπτωση (σ.σ. ντόπιος πληθυσμός) αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί επέρχεται κορεσμός στο κέντρο, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τις αμέσως επόμενες οικιστικές ζώνες. Ετσι δημιουργούνται τα προάστια. «Οπου δηλαδή υπάρχουν διαθέσιμες πολεοδομικές χωρητικότητες. Οικόπεδα κενά και διαθέσιμοι συντελεστές δόμησης. Ετσι, αναπόφευκτα, η αγορά νέας κατοικίας μετακινείται προς τα έξω», εξηγεί ο ίδιος και προσθέτει: «Αλλωστε, ήταν πάγιο αίτημα σχεδόν όλων (από τους εργάτες μέχρι και τα εύπορα κοινωνικά στρώματα) να προτιμούν τα προάστια και τις μονοκατοικίες. Βέβαια, αυτό δεν γίνεται σχεδόν ποτέ. Aλλωστε χρόνο με το χρόνο ο αριθμός των μονοκατοικιών φθίνει, γιατί κατ' αρχάς είναι πανάκριβη μια τέτοια επένδυση, μεγάλο το κόστος, αλλά και η διαθέσιμη γη λίγη».

Ενας από τους κυριότερους λόγους για τον κορεσμό που έχει προκληθεί είναι η περιορισμένη επέκταση της πόλης.

«Το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ, ενώ άφησε ανεξέλεγκτη τη δεύτερη κατοικία και την παραθεριστική, στην Αθήνα την περιόρισε. Η Αθήνα ήταν καλυμμένη οικισιτκά το 1970 σε ποσοστό μόνο 30%. Μπορούσες να κτίσεις τρεις φορές περισσότερο. Ο Τρίτσης υποστήριζε τέσσερις. Ηταν όμως ήδη κορεσμένη στο κέντρο της. Από το 1955 κιόλας, επί Καραμανλή, όλοι τάσσονταν κατά της επέκτασης της πόλης», τονίζει ο Δημήτρης Εμμανουήλ.

Αυτό κατά τη γνώμη του είχε συνέπειες καταστροφικές. Βέβαια, ο επιστήμονας ξεκαθαρίζει ότι η επέκταση δεν πρέπει να γίνει με άναρχο τρόπο, χωρίς πρόγραμμα, καταστρέφοντας το περιβάλλον. Αλλά είναι αναγκαία, καθώς η συγκέντρωση δραστηριοτήτων, πυκνότητας πληθυσμού, οχλήσεων είναι φοβερή, ανυπόφορη. Το Ολυμπιακό Xωριό είναι μια καλή περίπτωση, όπως και τα Μεσόγεια, που μπορούν να γίνουν θύλακοι, μικρές πόλεις, ό,τι αποφασίσουν οι αρμόδιοι. Πάντως, ένα είναι το βέβαιο. Ούτως ή άλλως θα γινόταν διασπορά της δόμησης, αφού το κέντρο της πόλης είχε ήδη κορεστεί.

Εδώ προκύπτει, σύμφωνα με τον Δημήτρη Εμμανουήλ, και μια σημαντική αντίφαση. Από τη μια πλευρά έχουμε υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, με κύρια χαρακτηριστικά τη μόλυνση, τα περιβαλλοντικά προβλήματα, τον κυκλοφοριακό φόρτο, την πυκνότητα του πληθυσμού. Από την άλλη, όμως, φαίνεται ότι οι στεγαστικές συνθήκες είναι καλύτερες απ' ό,τι δέκα χρόνια πριν, καθώς τα εισοδήματα έχουν αυξηθεί. Η αύξηση των τετραγωνικών που αντιστοιχούν στον καθένα μας, αλλά και αυτή του ποσοστού ιδιοκατοίκησης, είναι στοιχεία που αποδεικνύουν τη βελτίωση αυτή.

Ετσι, ο κάτοικος της πόλης ζει με περισσότερη φασαρία, δεν έχει θέα, χώρο στάθμευσης. Εχει όμως περισσότερα τετραγωνικά, αλλά και καλύτερο εξοπλισμό.

Παρ' όλα αυτά, τονίζει ο ερευνητής, η ποιότητα ζωής δεν συμβαδίζει με την αύξηση του καταναλωτικού επιπέδου. Εξηγεί: «Οι όποιες αλλαγές, γίνονται σε προσωπικό επίπεδο. Μετακομίζουμε για παράδειγμα στα προάστια ή βάφουμε το σπίτι, γκρεμίζουμε έναν τοίχο, ενώνουμε την κουζίννα με το σαλόνι. Δεν λέω, κι αυτά καλά είναι. Οταν λέμε όμως ότι στην πόλη γίνονται ριζικές αλλαγές, εννοούμε την κατασκευή γκαράζ, την ενοποίηση ορόφων, το γκρέμισμα δωματίων, προκειμένου να γίνουν μπαλκόνια ή και την κατεδάφιση ολόκληρων πολυκατοικιών».

Σε ό,τι αφορά τώρα τη μετακίνηση του πληθυσμού από το κέντρο της πόλης, ο ίδιος παρατηρεί πως τα ευπορότερα στρώματα μετακινήθηκαν στα προάστια, αλλά αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία, γιατί πρόκειται για ένα μικρό ποσοστό πληθυσμού στο σύνολο της πόλης. Η μετακίνηση αυτή, όμως, δημιούργησε μια πιο ισορροπημένη κοινωνική σύνθεση στο κέντρο της Αθήνας. Αν όμως η έξοδος αυτή συνεχιστεί, όμως, το κέντρο θα υποβαθμιστεί, ενώ παράλληλα θα αυξηθεί ο κοινωνικός διαχωρισμός (γειτονιές μόνο με πλούσιους και φτωχούς). Ενα άλλο στοιχείο των μετακινήσεων είναι ότι η πλειονότητα αγοράζει παλιές κατοικίες για λόγους οικονομικούς. Επίσης στρέφονται στην ιδιοκατοίκηση, καθώς τα ενοίκια είναι πανάκριβα.

Τι θεωρεί ο Δημήτρης Εμμανούηλ τη σημαντικότερη αλλαγή τα τελευταία χρόνια στην πρωτεύουσα; «Την εμφάνιση και παρουσία των μεταναστών στο σύνολο της πόλης και ειδικότερα στο Δήμο Αθηναίων, όπου έχει εγκατασταθεί και το μεγαλύτερο ποσοστό. Οι μετανάστες πηγαίνουν εκεί όπου υπάρχει δουλειά και φτηνό στεγαστικό απόθεμα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι προτιμούν το Δήμο Αθηναίων και τις ζώνες γύρω απ' αυτόν. Μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται συνθήκες που διευκολύνουν την ενσωμάτωσή τους στον ντόπιο πληθυσμό. Ετσι δεν αποκόπτονται, δημιουργώντας δικούς τους θυλάκους», καταλήγει.