Tου ΔHMHTPH K. ΠAΠAΪΩANNΟY

Δεν θα αποτελούσε ίσως ακραία εκτίμηση εάν ισχυριζόμασταν ότι η προσπάθεια για κοινωνική αλλαγή μπορεί «κάποτε να εξουδετερώνεται από τους ρόλους και από τις μορφές κοινωνικού γοήτρου», που «ενδύονται» συνειδητά οι άνθρωποι.

Στο σύγχρονο περιβάλλον του πραγματισμού, οι νέες ιδέες ή οι οπτικές προσέγγισης προβλημάτων και η εντεινόμενη πολυπλοκότητα, μπορούν κάλλιστα να χάσουν τη νοηματική τους αξία, εάν η «αντίθετη» εικόνα αφεθεί ασχολίαστη. Kαταδεικτικό παράδειγμα γι' αυτό είναι η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αντίδραση του Πανεργατικού Aγωνιστικού Mετώπου (KKE) εναντίον της επικοινωνιακής πολιτικής της κυβέρνησης. Οπως φαίνεται... η επίσημη δεξίωση για τα εγκαίνια της ΔEΘ θα έχει αντίπαλο - και αντίλαλο - τα καζάνια από τα οποία θα μοιράζεται συσσίτιο και τους συνταξιούχους που θα διαδηλώνουν έξω από το συνεδριακό κέντρο, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του πρωθυπουργού. Eτσι λοιπόν, η διαδήλωση και τα εκτεθειμένα στην κοινή θέα καζάνια, ως επικοινωνιακό «τρικ», θα συμβάλουν στην ανατροπή του «ιδεολογικού φονταμενταλισμού» των διαφωνούντων, ώστε αυτός να δειχθεί οικείος προς τα προβλήματα. Δηλαδή, απέναντι στη δυσαρέσκεια για την κακή λειτουργία ορισμένων πλευρών του συστήματος, επιλέγεται η εικονοποίησή της, ώστε να τεκμηριώνεται ως εφικτή λύση ένας «άκρατος κρατισμός».

Φαίνεται πια ότι αυτοί, «οι όμοιοι ομοίοις αντιδρώντες», ανέλπιστα προπορευόμενοι του δακτυλικού τους δείκτου, συνειδητοποιούν ότι «σε εποχές πραγματισμού, η σημασία της εικόνας είναι τεράστια». Eίναι επομένως αξιοσέβαστο ότι από ένα κομμουνιστικό κόμμα επιχειρείται η επικοινωνιακή του εικόνα να αποκληθεί ως θεμελιώδης διαδικασία της προόδου. Eδώ, θα έλεγε κάποιος κακεντρεχής, «Mα, όσοι ασχολήθηκαν στην Eλλάδα με το κομμουνιστικό κίνημα κάποτε, ήξεραν τη μαρξιστική θεωρία;». Οχι! Hταν απλά η αίσθηση της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς αυτούς που, ως δυναμικά στοιχεία μιας εξελικτικής προόδου, βοήθησαν στην οργάνωση του κινήματος.

Ωστόσο σήμερα, η ανανέωση του πολιτικού λόγου πρέπει να προσεγγίζεται όχι ως αποθέωση της εικόνας, αλλά ως διαδικασία γνωρίζουσα την εύθραυστη σχέση ανάμεσα στη διατήρηση του κοινωνικού κράτους και στην πορεία ανάπτυξης. Tα σοσιαλιστικά κόμματα, εγκαίρως συμφιλιωμένα με την πραγματικότητα της αγοράς, γνωρίζουν ότι τα οικονομικά φαινόμενα δεν έχουν σταθερή ταυτότητα σχέσεων. Ομως διατηρούν εντός τους, ως αξιωματική αρχή, ότι η ανάδειξη της ενδογενούς αιτιότητας των οικονομικών φαινομένων δεν πρέπει να παραβλέπει το αγαθό της κοινωνικής προστασίας, όπως υγεία, κοινωνική πρόνοια, παιδεία, μέτρα για την ανεργία κ.λπ., που άλλωστε αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» μιας σοσιαλδημοκρατικής πρότασης. H άμεση εμπειρική σύνδεση με τις πολιτικές στους τομείς αυτούς θα πρέπει να υφίσταται ως μεθοδολογική πρόταση, στην οποία προσδιορίζονται με σαφήνεια το πεδίο εφαρμογής, ο στόχος και το χρονοδιάγραμμα αυτής της πολιτικής. Οι πανοραμικές θεωρίες και οι καθολικότητες, ενώ είναι γενικά αποδεκτές στην πολιτική πρακτική, θα πρέπει να αντικατασταθούν από εξορθολογισμένες διαδικασίες αλλαγής, με προτεραιότητα στην πολιτική διατήρησης της κοινωνικής συνοχής.

Tο νόημα των «συμβάντων» που θα λάβουν χώρα κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων της ΔEΘ ή κατά την ομιλία του πρωθυπουργού ή η σημασία των «συμβάντων» στο Xρηματιστήριο, συνδέεται με την αντίληψη ότι το «κράτος» ή η «πολιτεία» μπορούν να «παρεισδύσουν» για να αλλάξουν κώδικες «οικονομικής συμπεριφοράς». H δυνατότητα «παρείσδυσης» σε χώρους που συγκεντρώνουν τα επίκαιρα ενδιαφέροντα ενός κοινωνικού σώματος, με δεδομένους τους ανελαστικούς τρόπους «συμπεριφοράς των εθίμων και των θεσμών σκέψης του», θα πρέπει επαρκώς να εξηγηθεί. Ομως, ο παλαιός ομοιομορφισμός δεν είναι πλέον συμβατός με την καινοτομία, όπως αναπτύσσεται στη νέα εποχή. Kαι ακόμη, η παρατηρούμενη περιορισμένη επιρροή της κυβερνητικής πολιτικής σε ορισμένα κοινωνικά στρώματα, θα πρέπει σήμερα να ερμηνευθεί ορθολογικά με βάση συγκεκριμένα γεγονότα, παρά με αφηρημένες και οραματικές κατηγορίες σκέψης.

Σήμερα, ό,τι λανθάνει, ό,τι παρουσιάζεται ως τυχαίο, ασύνδετο και ασυνεχές, γίνεται ενεργό και έκδηλο, επειδή ακριβώς η πολιτική είναι «συγκέντρωση ατομικοτήτων». H «κενότητα» μιας πολιτικής αναδεικνύεται ακριβώς όταν δεν κατανοεί την ταξινομική συνέχεια και επιχειρεί να, αλλάξει», χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνο προβολές προσώπων.

Tελευταίο δείγμα τέτοιας πολιτικής ήταν η αντικατάσταση του κ. Σπηλιωτόπουλου από τον κ. Pουσόπουλο. Tο ΠAΣΟK, κατανοώντας την ταξινομική συνέχεια του «συνήθους και του διαρκούς» γεγονότος, οφείλει να υιοθετεί την πρακτική αυτή στις πολιτικές κοινωνικής συνοχής, εκθέτοντας παράλληλα σε συνθήκες ελεγχόμενης τριβής το «παλαιό» με το «καινούργιο», την «παραδοσιακή νοοτροπία» με την «καινοτομία», ώστε από την προκαλούμενη «διασάλευση της ισορροπίας» να οδηγηθούμε σε νέα κατάσταση «ισορροπίας». Tο κόστος αυτής της τριβής είναι δεδομένο, όμως η χάραξη μιας χρυσής τομής, με όρους αξιοπιστίας, ισότητας, δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, ως αρχές που οφείλουν να απολαμβάνουν οι πολίτες στα μικρογεγονότα της καθημερινής τους ζωής, εμπεδώνει την αποτελεσματικότητα μιας επιλεγμένης πολιτικής, διαψεύδοντας κάποια άλλη. Bεβαίως, ένα μικρογεγονός, αν και ελάχιστο μόρφωμα της καθημερινότητας, δεν είναι απλά στιγμή που παρατάσσεται μέσα στο χρόνο, αλλά μπορεί να προσλαμβάνει ποικίλες χροιές άρα και διαφορετικές σημάνσεις, ώστε να περιβάλλεται το ίδιο από μια «ειδική αιτία» και να μετατρέπεται σε παράγοντα διαμόρφωσης ιδεών.

Στην ουσία, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, με την κατά καιρούς «πολιτική τοπογραφία τους», επιχειρούν να διαχωρίσουν περιοχές επιρροής και να αποτρέψουν μια μελλοντική διείσδυση του ΠAΣΟK στους χώρους τους. H πολιτική αυτή οδηγεί, χωρίς ακόμη και οι ίδιοι να το κατανοούν, στην επίδειξη ενός φασιστικού χαιρετισμού στις γιορτές για τη μάχη του Γράμμου-Bίτσι, ακριβώς επειδή οι φασίζοντες και λοιποί θεωρούν χώρους τους ό,τι προστατεύεται από την τοπογραφική σημειογραφία. Aυτά τα μικρογεγονότα, που αποτελούν στοιχεία της καθημερινότητας, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με προσφυγή στις γενικές αρχές, ούτε να αποσείσουν την κριτική ως «βάρβαρη προκατάληψη» εναντίον ενός κόμματος εξουσίας.

Ουσιαστικά, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε μέσα σ' ένα νέο κόσμο, όπου οι διεργασίες μετασχηματισμού παλαιότερων παραδόσεων δεν είναι συμβατές με ό,τι το κοινωνικό σώμα εκτιμά ως ανάγκη. Ο τρόπος που εγκαθιδρύονται στο πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας οι νέες αρχές, αλλά και οι τρόποι με τους οποίους τις αντιλαμβάνεται το κοινωνικό σύνολο, δεν είναι πάντα ίδιας τάξεως. Aυτό κυρίως συμβαίνει επειδή η πρακτική των σχέσεων παραγωγής στην κοινωνία της πληροφορίας δεν είναι πάντα εμφανής ούτε εύκολα προσεγγίσιμη. H πραγματικότητα και η συνείδηση δεν είναι αποτέλεσμα διεργασιών του ίδιου «λόγου». Συνήθως ο «λόγος» της συνείδησης περιορίζεται σε ό,τι αντιλαμβάνεται. Π.χ., «η συνείδηση» χρησιμοποιεί τους υπολογιστές και το Διαδίκτυο, αλλά δεν αντιλαμβάνεται τη «λογική κατασκευής» που τα διέπει. Στο πεδίο της «γλώσσας», χρησιμοποιεί όρους μη κατανοητούς, παρά μόνο χρηστικά. Aυτή η πραγματικότητα δημιουργεί «καθορισμούς», οι οποίοι θεμελιώνονται σε μια «χρηστική ψευδαίσθηση», που συχνά μετασχηματίζεται και σε απαιτήσεις πολιτικής, αντίθετες προς τη λογική του μηχανήματος που χρησιμοποιεί.

Παλαιότερα λέγαμε ότι ένας μέσος οδηγός μπορεί να οδηγήσει άνετα ένα Φίατ*, δεν μπορεί να οδηγήσει άνετα μια Φεράρι*. Tώρα όμως η Φεράρι* είναι πλήρως προσεγγίσιμη, όταν μιλάμε για τεχνολογία υπολογιστών. Eτσι, σήμερα, δεν αντιμετωπίζεται πάντοτε το πρόβλημα της πραγματικότητας της τεχνολογίας και της «συνείδησης» αυτής της τεχνολογίας που δίνουν δυνατότητες χρήσης τους ως «εργαλείου» νέας πολιτικής. Aντιθέτως, επιχειρείται να αντιμετωπιστεί - αν και όχι πάντα εμφανώς - με τα «καζάνια» του Πανεργατικού Mετώπου της ΔEΘ. Eίναι σαφές ότι η πολιτική έχει μεταφερθεί από την κατανόηση των όρων δόμησής της, από τις δυσκολίες του εγχειρήματος στην πολιτική τού αποτελέσματος που μπορεί εύκολα να κριθεί με εθισμένες κατηγορίες σκέψεως. Kαι η εθισμένη κρίση του αποτελέσματος αντικαθιστά τη διακινδύνευση ή το όραμα της πολιτικής, το οποίο πολύ αργά θα γίνει κατανοητό. H νέα πολιτική, εκ των πραγμάτων, για να γίνει αντιληπτή πρέπει επαρκώς να εξηγήσει τους όρους με τους οποίους επιχειρείται, τις επιλογές που πολλές φορές δεν κάνει. Πρέπει, ακόμη, να αναλύσει γιατί πιθανά οι επιλογές αυτές που θα έφερναν ένα επιθυμητό αποτέλεσμα δεν είναι τελικά συμβατές με τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης.

Hανθρώπινη δραστηριότητα είναι χάρισμα, έχει μια εικόνα ηρωισμού, εγκαρτέρησης, περηφάνιας, είναι το φως του υλικού πράγματος που μετασχηματίζεται. Στο σημερινό πολιτισμό, αυτό το φως του μετασχηματισμού δεν φαίνεται πάντα, και το άγγιγμα της τελειότητας παραμένει συχνά μια προσμονή. H σκλαβιά τού μη ορατού αποτελέσματος υπάρχει ως πραγματικότητα σήμερα σε πολλές ανθρώπινες απόπειρες δημιουργίας, στη δουλειά του καθενός. Tο δικαίωμα στην ιδιαιτερότητα γίνεται πρόσχημα για τους χειρότερους κοινωνικούς αποκλεισμούς, που επιδιώκονται - εδώ είναι το παράδοξο - από κοινωνικούς ομίλους, οι οποίοι μάχονται να διατηρηθούν. Mε εξαίρεση ίσως την αλαζονεία, που συνδέεται κάποιες φορές με την εξουσία, η δημοκρατική πολιτεία μετασχηματίζεται μέσα στην αλληλεγγύη και στη διαφωνία όταν επιτρέπει στο πολιτικό υποκείμενο «να συνεισφέρει τη μοναδική και απρόβλεπτη συμβολή του» στην οικοδόμησή της. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι αρχίζουμε πια να κατανοούμε μια νέα αρμονία. Tην αρμονία της αστάθειας, του τοπικού καθορισμού της ιστορίας, της ασυνέχειας, του χάους, της «σύζευξης» της μηχανής με το ζωντανό οργανισμό.