Tέμενος: H Eκκλησία το ευλογεί, οι υπερπατριώτες όχι

Των ΘΩΜΑ ΤΣΑΤΣΗ - ΛΙΑΝΑΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Η Eκκλησία λέει «ναι». Κάποιοι πολιτικοί, όμως, λένε «όχι». Και το θέμα της ανέγερσης τζαμιού προκαλεί τριβές μεταξύ των βουλευτών που δέχονται την ανέγερσή του και μεταξύ εκείνων που είναι αρνητικοί και μιλούν για καταπάτηση της Ορθοδοξίας σε μουσουλμανικά κράτη.

Το τζαμί της Αθήνας έχει μεγάλη ιστορία. Ξεκινά με τους μεταξικούς νόμους του 1938 και 1939, ενώ η ανέγερσή του τέθηκε από πολλές κυβερνήσεις, ακόμη και από τη δικτατορία. Πάντα όμως η ανέγερση σταματούσε κάπου. Aλλες φορές στις ενστάσεις της Eκκλησίας, παλιότερα, και άλλες φορές σε χωροταξικά ή άλλα προβλήματα που επικαλούνταν οι αρμόδιοι. Σήμερα το θέμα τζαμιού, που όπως ανακοινώθηκε θα ανεγερθεί στην Παιανία, «κολλάει» σε κάποια μέλη της Βουλής.

Αυτοί που αντιτίθενται στην ανέγερση του τζαμιού θεωρούν πρόφαση τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που προβλέπουν χώρους λατρείας για όλους τους αθλητές που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Οι ίδιοι ζητούν να ισχύσει η αρχή της αμοιβαιότητας και να δωθούν οι ίδιες δυνατότητες στους ορθοδόξους που ζουν σε μουσουλμανικά κράτη. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που τονίζουν ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα, κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και ό,τι έχει σχέση με τη λατρεία της εκτελείται ανεμπόδιστα υπό την προστασία του νόμου. Οι ίδιοι λένε ότι δεν τίθεται θέμα αμοιβαιότητας με άλλα κράτη που είναι μουσουλμανικά.

Φώτης Κουβέλης, βουλευτής Συνασπισμού Β' Αθήνας

«Yποχρέωση της χώρας μας»

«Σύμφωνα με το Σύνταγμα, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Επίσης, κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της εκτελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία του νόμου. Η άσκηση της λατρείας -προβλέπει το Σύνταγμα- δεν επιτρέπει να προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη. Με αυτά τα δεδομένα θεωρώ ότι είναι αναγκαίο να διευκολύνεται η ανεμπόδιστη τέλεση της λατρείας από τον κάθε πολίτη. Είναι υποχρέωσή μας, υποχρέωση που απορρέει από την ίδια τη δική μας έννομη τάξη και όχι μόνο από κάποιες διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. Οτιδήποτε άλλο λέγεται, φοβάμαι ότι υπηρετεί μια κρυπτόμενη, όσο και φανερή κάποιες φορές μισαλλοδοξία. Μια μισαλλοδοξία, η οποία προσβάλλει τον πολιτισμό αυτής της χώρας, αλλά και τη διεκδίκηση της κοινωνίας να ανέχεται όχι μόνο τις ιδιαίτερες συμπεριφορές, αλλά και να διευκολύνει την άσκησή τους. Οσον αφορά το θέμα της αμοιβαιότητας που κάποιοι έθεσαν, ο δικαιικός μας πολιτισμός, αλλά και ο πολιτισμός μας γενικότερα δεν πρέπει να συμψηφίζεται ούτε να οδηγείται στην ασφυξία της σύγκρισης με τα όσα ισχύουν σε άλλες χώρες και μάλιστα σε χώρες οι οποίες εγκαλούνται ότι έχουν αυταρχικά και αντιδημοκρατικά καθεστώτα και συμπεριφορές προς τους πολίτες τους. Σε κάθε περίπτωση και η μονομερής επιλογή εκ μέρους της χώρας μας να διευκολύνει την ανεμπόδιστη λατρεία των όποιων πιστών είναι πράξη η οποία μπορεί να αναδειχθεί και βεβαίως να αξιοποιηθεί μέσα στο ευρωπαϊκό δεδομένο από τη χώρα μας».

Βιργινία Τσουδερού, πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών

«Σωστή λύση η Παιανία»

«Είναι φυσικό και έχουν και δικαίωμα οι μουσουλμάνοι να ζητήσουν τη δημιουργία τεμένους στην Αθήνα. Νομίζω ότι είμαστε η μόνη χώρα της Ευρώπης που δεν έχει τέμενος, ούτε καν για τους διπλωμάτες των μουσουλμανικών χωρών. Το μόνο που υπάρχει είναι ένα μικρό ιδιωτικό τζαμί σε κεντρικό ξενοδοχείο. Αυτό δεν μπορεί να εκπληρώσει το σκοπό του, ούτε καν για τους διπλωμάτες. Είναι πολύ μικρό. Είναι βέβαιο ότι υποχρεούμαστε, εάν θέλουμε να είμαστε συνεπείς με το Σύνταγμά μας, να δώσουμε τη δυνατότητα στους μουσουλμάνους των Αθηνών να έχουν ένα ναό για να εκπληρώνουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Οταν εγώ αντιμετώπισα το θέμα πριν από χρόνια, το πρόβλημα ήταν ότι δεν υπήρχε κατάλληλο οικόπεδο σε επισκοπή που θα το δεχόταν. Αντιδρούσαν οι χριστιανοί επίσκοποι. Ισχυε και ακόμα ισχύει ο νόμος του Μεταξά, όπου για να χτιστεί μέσα σε μια επισκοπή ναός άλλου θρησκεύματος, πρέπει να έχει την άδεια του ορθόδοξου επισκόπου. Πρόκειται για ένα νόμο που έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με το Σύνταγμα. Ο κόσμος πρέπει επίσης να καταλάβει ότι δεν μπορείς να ταυτίσεις τη μουσουλμανική θρησκεία μόνο με τους Τούρκους. Πέραν αυτού ασφαλώς έχουμε και συμβατική υποχρέωση για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Θεωρώ ότι η λύση της Παιανίας είναι καταπληκτική, ιδιαίτερα μετά τα όσα είχαμε περάσει τότε που ήμουν στο υπουργείο. Είναι μια λύση που θα μας βοηθούσε πολύ και διπλωματικά και ανθρώπινα να βγούμε από το αδιέξοδο που βρισκόμασταν. Η αντίδραση σε αυτό δεν στέκει καθόλου. Γιατί δεν μπαίνουμε στη θέση των μουσουλμάνων; Εάν δεν μας παραχωρούσαν χώρο για ορθόδοξη εκκλησία στη Γερμανία -με την οποιαδήποτε δικαιολογία- τι θα λέγαμε; Οσον αφορά την "αμοιβαιότητα" δεν ισχύει, γιατί το θέμα δεν έχει καμιά σχέση με την Τουρκία. Η αμοιβαιότητα ισχύει μόνο για τη Θράκη για ειδικούς λόγους. Και εκεί ποτέ δεν το επικαλούμαστε δυστυχώς... Γενικά δεν μπορείς να τιμωρείς έναν αριθμό ατόμων, επειδή η Τουρκία είναι σήμερα επιθετική. Οι Μαροκινοί δεν νομίζω να μας έχουν πειράξει».

Στέλιος Παπαθεμελής, βουλευτής ΠΑΣΟΚ Α' Θεσσαλονίκης

«Nα ζητήσουμε ανταλλάγματα»

«Για το θέμα του τεμένους υπάρχουν τρεις παράμετροι. Πρώτον, για τους εν Αθήναις μουσουλμάνους, κυρίως λαθρομετανάστες, υπάρχουν τουλάχιστον δέκα χώροι κατάλληλοι διαμορφωμένοι που χρησιμοποιούνται ως τζαμιά. Δεύτερον, συμβατική υποχρέωση της Αθήνας για την Ολυμπιάδα είναι να ανεγείρει στο Ολυμπιακό Xωριό ευκτήριους οίκους για όλες τις θρησκείες στις οποίες ανήκουν οι αθλητές και οι επισκέπτες. Ετσι, για τις ανάγκες τους θα κατασκευαστούν εκεί μουσουλμανικός, βουδιστικός, ινδουιστικός κ.λπ. Ευκτήριοι οίκοι, οι οποίοι προφανώς μετά το πέρας των αγώνων έχουν εκπληρώσει τον προορισμό τους και διαλύονται. Τρίτον, είναι εντελώς διαφορετικό το θέμα που έχει τεθεί με το υπό ψήφιση νομοσχέδιο. Με αυτό προβλέπεται η ανέγερση στην Παιανία Ισλαμικού Πολιτιστικού Κέντρου που περιλαμβάνει και τέμενος και αυτό "για την εξυπηρέτηση των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής της χώρας", επικουρικά και για την Ολυμπιάδα. Πρόκειται για ένα διαφορετικό πράγμα. Πρόκειται εδώ για την ικανοποίηση ενός μακροχρόνιου και επίμαχου αιτήματος των χωρών της Ισλαμικής Διασκέψεως (κυρίως Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας) να αναγείρουν εντυπωσιακό και επιβλητικό τζαμί στην Αθήνα. Αυτό το αίτημα είχε απορριφθεί ώς τώρα απ' όλες τις κυβερνήσεις. Επανέρχεται όμως ξανά και ικανοποιείται. Το ερώτημα είναι υπό ποιους όρους. Διότι εδώ πρόκειται σαφώς για διακρατικές σχέσεις και άρα ο πρώτος και υπέρτατος κανόνας τους είναι η αμοιβαιότητα. Να δώσουμε λοιπόν το ζητούμενο τζαμί, αλλά να πάρουμε το ανάλογο. Ποιο είναι; Βλέπω δύο τινά: Πρώτον, οι καλοί μας φίλοι οι Τούρκοι να παραχωρήσουν αμέσως την Αγία Σοφία στο Πατριαρχείο, που είναι ο φυσικός φορέας των χριστιανικών ορθοδόξων ιερών της Τουρκίας. Δεύτερον, να καταργηθεί το κτηνώδες νομικό καθεστώς που έχει επιβάλει η Αγκυρα επί του Πατριαρχείου από την επομένη της Λοζάνης και εναντίον της Λοζάνης. Με αυτό το καθεστώς δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στο αξίωμα του Πατριαρχείου έχουν μόνο Τούρκοι υπήκοοι. Αυτό σημαίνει ότι έτσι το Πατριαρχείο τελειώνει στα επόμενα 20 χρόνια ελλείψει ιεραρχών Τούρκων υπηκόων. Αρα για τη σωτηρία του Πατριαρχείου πρέπει αυτό από ζήτημα εσωτερικού τουρκικού δικαίου να καταστεί υποκείμενο διεθνούς δικαίου».

Απόστολος Ανδρεουλάκος, βουλευτής Ν.Δ. B' Aθήνας

«Nα το φτιάξουν οι ίδιοι»

«Εκείνο που με ενοχλεί είναι ότι η κυβέρνηση, και εδώ όπως και στις ταυτότητες, δεν ακολουθεί την ευθεία οδό. Ερχεται μέσα σε ένα νομοσχέδιο που αφορά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και μέσα από αυτό προσπαθεί να επιλύσει ένα πρόβλημα που είναι πράγματι υπαρκτό. Δεν το επιλύει όμως με ευθύ τρόπο. Θεωρώ δηλαδή ότι είναι προσχηματικό και ότι δήθεν διά της ανάγκης των αθλητών που θα έρθουν εδώ, αναλαμβάνει το κράτος, με έξοδα του Ελληνα φορολογούμενου, να φτιάξει τέμενος. Εχω και μια άλλη απορία. Γιατί η κυβέρνηση δεν αναλαμβάνει να φτιάξει και βουδιστικό ναό ή ναό για τους οπαδούς του Κομφούκιου; Αυτά όλα μου δίνουν το δικαίωμα να πω ότι είναι μια μεθόδευση. Εάν στην Αττική έχουμε πράγματι διακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους και πράγματι υπάρχει θέμα -υπό την έννοια ότι και αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει να ασκούν τη λατρεία τους σύμφωνα με το άρθρο 13 του Συντάγματος- τότε να το πει ευθέως η κυβέρνηση και να κάνει ρύθμιση. Και να το φτιάξουν οι ίδιοι το τέμενος. Να βρουν χώρο μόνοι τους και να ανοικοδομήσουν ναό. Προσπαθούν να λύσουν ένα πρόβλημα από το παράθυρο. Και όλα αυτά τη στιγμή που οι Ελληνες που δουλεύουν σε επιχειρήσεις σε μουσουλμανικές χώρες δεν μπορούν να κάνουν ούτε το σταυρό τους και να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Συγγενικό μου πρόσωπο στη Σαουδική Αραβία μου έχει πει ότι αυτό ισχύει. Δεν συζητάμε για εκκλησία. Ολα αυτά τα πράγματα πρέπει να λύνονται και στη βάση της αμοιβαιότητας. Εμείς θα έπρεπε το θέμα να το λύσουμε με ευθύτητα και στις πιέσεις που δεχόμαστε να αντιπροτείνουμε την αρχή της αμοιβαιότητας».

62 χρόνια χτίζεται στα συρτάρια

Σαν σήμερα πριν από 61 χρόνια εκδόθηκε ένα βασιλικό διάταγμα με στόχο τη ρύθμιση των λεπτομερειών δύο νόμων που αναφέρονται ανάμεσα στ' άλλα στην ανέγερση και στη λειτουργία τζαμιών. Πρόκειται για τους αναγκαστικούς νόμους 1.363 του 1.938 και 1672 του 1939. Οι λεπτομέρειες των δύο νόμων ρυθμίζονται από το βασιλικό διάταγμα 20-5 που έχει ημερομηνία 2 Ιουνίου 1939. Σύμφωνα με τους δύο αναγκαστικούς νόμους που ισχύουν και σήμερα, είναι δεδομένο ότι ο οικείος μητροπολίτης πρέπει να δίνει άδεια για την ανέγερση και λειτουργία ενός τζαμιού. Από την άλλη, όμως, το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κρίνει ότι η άδεια αυτή λειτουργεί ως απλή γνώμη που είναι στην ευχέρεια του εκάστοτε υπουργού Παιδείας να αποδεχτεί ή όχι.

Aπό το τέλος της δεκαετίας του '30 μέχρι σήμερα πολλές από τις κυβερνήσεις που πέρασαν έχουν υποσχεθεί στους εκπροσώπους των αραβικών χωρών και έχουν αποφασίσει πολλές φορές τη λειτουργία μουσουλμανικού τεμένους στην Αθήνα. Τελευταία φορά ήταν τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου συναντήθηκε με τέσσερις ενδιαφερόμενους πρεσβευτές και τους διαβεβαίωσε ότι το υπουργείο Εξωτερικών προωθεί την ίδρυση Ισλαμικού Κέντρου και την ανέγερση μουσουλμανικού τεμένους. Ο Γιώργος Παπανδρέου μιλώντας με τους πρεσβευτές του Μαρόκου, της Ιορδανίας, του Λιβάνου και της παλαιστινιακής αρχής, είχε πει ότι το μόνο που απέμενε ήταν η ρύθμιση ορισμένων τεχνικών και διαδικαστικών λεπτομερειών για να ξεκινήσει η ανέγερση του Ισλαμικού Κέντρου και του τεμένους. Για το θέμα ενημερώθηκε και η Ιερά Σύνοδος που όρισε εκπρόσωπο το μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο, δηλώνοντας παράλληλα ότι συμφωνεί με την ανέγερση τζαμιού στην Αθήνα.

Το θέμα του τζαμιού συνδυάστηκε με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και τις ανάγκες των μουσουλμάνων αθλητών. Ωστόσο, το ζήτημα δεν συνδέεται άμεσα με τους Ολυμπιακούς Aγώνες αλλά με το χρόνιο αίτημα των εκπροσώπων μουσουλμανικών χωρών και της πολιτείας. Η πολιτεία όμως δεν προχώρησε ποτέ στις υποσχέσεις που είχε δώσει για το χρόνιο αίτημα κυρίως των Αράβων που ζουν στην Ελλάδα.

Μιλώντας στην «Ε», ο γενικός διευθυντής Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας, Κωνσταντίνος Κοντογιάννης, περιέγραψε όλο το θέμα των «Μεταξικών» νόμων και το γεγονός ότι πολλές φορές το θέμα σταμάτησε σε τυπικά ζητήματα. Και έκανε γνωστό ότι από έγγραφα παλαιών εκπροσώπων κυβερνήσεων φαινόταν η πρόθεση για τη δημιουργία τζαμιού στην Αττική. Ακόμη και την εποχή της δικτατορίας είχε γίνει προσπάθεια λειτουργίας τζαμιού, που ωστόσο δεν καρποφόρησε.

Εγγραφο της 24ης Ιουλίου 1971, που υπέγραφε ο γενικός διευθυντής Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας Κωνσταντίνος Κούρκουλας προς το υπουργείο Προεδρίας και τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως, ανέφερε ανάμεσα στα άλλα: «Περί λειτουργίας εν Αθήναις τεμένους προς εξυπηρέτησιν των θρησκευτικών αναγκών των διερχομένων μουσουλμάνων εκ των αραβικών χωρών, παρακαλούμεν όπως προβήτε εις τας δεούσας ενεργείας, ίνα τεθεί εν κανονική λειτουργία το Φετχυέ Τζαμί του σταροπαζάρου, ευρισκόμενον παρά τω ωρολόγιω του Κυρρήστου (Αέρηδες)...».

Σε άλλο έγγραφο με ημερομηνία 5 Οκτωβρίου 1971, αυτή τη φορά του υπουργείου Πολιτισμού προς το υπουργείο Παιδείας, δίνεται απάντηση όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν, ότι δεν είναι δυνατή η παραχώρησις του παρά το ωρολόγιον του Κυρρήστου Φετιχιέ Τζαμί, προς εξυπηρέτησιν των λατρευτικών αναγκών των εξ Αθηνών διερχομένων μουσουλμάνων, διότι αφ' ενός το τέμενος τούτο περιλαμβάνεται εις τον αρχαιολογικόν χώρον της Ρωμαϊκής Αγοράς, αφ' ετέρου αντενδείκνυται οπωσδήποτε και δ' ετέρους λόγους η λειτουργία τεμένους κάτωθεν της Ακροπόλεως, εις χώρον δηλαδή έχοντα ιστορικόν και μνημειακόν χαρακτήρα».

«Iδιωτική υπόθεσις»

Το θέμα επανήλθε το 1980, όταν ο υφυπουργός Εξωτερικών Θεοχάρης Ρέντης με έγγραφό του προς τη Βουλή των Ελλήνων (29 Νοεμβρίου 1980), απαντώντας σε ερώτηση του Βουλευτού Ζ. Τζελάλ, γράφει: «Aπαντώντας στην ανωτέρω ερώτηση σάς γνωρίζω ότι η ίδρυση και η λειτουργία ευκτηρίων οίκων, άρα και Μουσουλμανικού Τεμένους, είναι υπόθεσις ιδιωτική των πολιτών. Ο ρόλος της Διοικήσεως σ' αυτό το θέμα είναι να μεριμνήσει για την παροχή της αδείας, εφ' όσον της ζητηθεί. Παρά ταύτα, η κυβέρνηση πήρε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την ανέγερση Μουσουλμανικού Τεμένους».

Κάνει λόγο επίσης το έγγραφο για «παραχώρηση στις αραβικές κυβερνήσεις οικοπέδου για την ανέγερση Μουσουλμανικού τεμένους στην Αθήνα». Κάνει λόγο για οικόπεδο, χωρίς ωστόσο να αναφέρει την περιοχή όπου βρισκόταν αυτό. Τελικά και πάλι τζαμί δεν έγινε, ενώ το θέμα επανήλθε επί κυβέρνησης Μητσοτάκη, το 1992. Τότε είχαν φέρει αντιρρήσεις κάποιοι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ.

Αξίζει να αναφερθεί ότι όλα αυτά τα χρόνια η Εκκλησία, σε επίπεδο Ιεράς Συνόδου δεν αντέδρασε αν και εκδήλωσε προβληματισμό. Οπως ανακοίνωσε και ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος προχθές, δεν έχει καμία αντίρρηση στην ανέγερση μουσουλμανικού τεμένους.

Σε ό,τι αφορά την ανέγερση τεμένους στην Παιανία, ο χώρος επιλέχθηκε από την πολιτεία. Μιλώντας στην «Ε» ο μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος που εκπροσωπεί την Ιερά Σύνοδο στην ανέγερση του τζαμιού, δήλωσε ότι η περιοχή είναι αρκετά μακριά. Ωστόσο δεν συμφωνεί με την πρόταση κάποιων μουσουλμάνων για λειτουργία του τζαμιού που βρίσκεται στο Μοναστηράκι, καθώς θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι κάθε Παρασκευή θα προκαλείται το αδιαχώρητο στο κέντρο της Αθήνας. Σύμφωνα με το μητροπολίτη Ζακύνθου, θα ήταν καλύτερο να δημιουργηθούν δύο ή τρία τζαμιά σε περιοχές μακριά από το κέντρο, αλλά όχι τόσο απομακρυσμένες όσο η Παιανία, που είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα εξυπηρετήσει τους μουσουλμάνους που ζουν στην Αττική.