Πράγματι, ο σερ Τζον Γκίλγουντ ήταν ο τελευταίος της τριάδας των ηθοποιών-ιπποτών που καθιέρωσε και ανέδειξε τη βρετανική θεατρική σκηνή του 20ού αιώνα. Αργά την Κυριακή έγινε γνωστό από την οικογένειά του ότι πέθανε στο σπίτι του, στο Λονδίνο, σε ηλικία 96 ετών.

«Ιερό τέρας του θεάτρου», «πατριάρχης», «ιδιοφυΐα» είναι μερικές μόνο από τις φράσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί για το φαινόμενο Γκίλγουντ. Ο ηθοποιός με τη χαρακτηριστική μεταξένια φωνή θα είναι μαζί με τον Λόρενς Ολίβιε και τον Ραλφ Ρίτσαρντσον για πολύ καιρό ακόμη οι κορυφαίοι ηθοποιοί της Βρετανίας. Ο «Aμλετ» του Γκίλγουντ θεωρήθηκε ένας από τους καλύτερους του αιώνα που φεύγει. Εξάλλου, η ίδια του η ζωή υπήρξε προσωποποιημένη η ιστορία του βρετανικού θεάτρου του αιώνα μας.

Ο Γκίλγουντ γεννήθηκε στις 14 Απρίλιου του 1904 στο Λονδίνο και ήταν το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας. Θεία του υπήρξε η περίφημη θεατρική ηθοποιός Ελεν Τέρι. Οπως ο ίδιος έγραψε στην αυτοβιογραφία του «Ενας ηθοποιός και η εποχή του» το 1979, ήταν η οικογένειά του που τον παρότρυνε να γίνει ηθοποιός. Εκείνος ήθελε να γίνει σκηνογράφος.

Κέρδισε μια υποτροφία στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης του Λονδίνου κι έκανε το ντεμπούτο του το 1921, στη σκηνή του Ολντ Βικ στο ρόλο ενός ακόλουθου στον «Ερίκο Ε'» του Σέξπιρ. Ο πρώτος μεγάλος ρόλος του ήρθε το 1925 στο «Βυσσινόκηπο» του Τσέχοφ. Αμέσως φάνηκαν οι εξαιρετικές ερμηνευτικές του ικανότητες. Το 1930 έπαιξε τον πρώτο του Aμλετ, σε μια παράσταση που επαναλήφθηκε περίπου 500 φορές!

Εκτοτε δεν υπήρξε πρωταγωνιστικός, ανδρικός σεξπιρικός ρόλος, που να μην ερμήνευσε ο Γκίλγουντ, με τρόπο τουλάχιστον αξιομνημόνευτο: Ρωμαίος, Μάκβεθ, Aμλετ, Ριχάρδος ο Γ', Πρόσπερος (ένας ρόλος που τον κυρίευσε για όλη του τη ζωή, όπως έλεγε), Αντώνιος, Μαλβόλιο, Βασιλιάς Λρ, Σάιλοκ, Ομπερον, Ιούλιος Καίσαρ... Τη σεξπιρική του πλευρά συναγωνιζόταν πάντα η αγάπη του για τον Τσέχοφ. Βερσίνιν στις «Τρεις αδελφές», Ιβάνοφ και Τροφίμοφ στο «Βυσσινόκηπο».

To 1953 χρίστηκε ιππότης.

Τον θεωρούσαν πάντα βέβαια σαν τον αντίποδα του σερ Λόρενς Ολίβιε με τον οποίο συνυπήρξε πολλές φορές στο θέατρο. Ο Γκίλγουντ ήταν ο λάτρης της παράδοσης, μιας συντηρητικής αγγλικής θεατρικής παράδοσης και ο Ολίβιε ο ριζοσπάστης, ο πειραματιστής. Μια εκτίμηση που η κριτική την έχει απορρίψει, δίνοντας στον Γκίλγουντ τα εύσημα ενός δημιουργού με απαράμιλλο ταλέντο στην προσαρμογή σε κάθε αλλαγή.

Εξάλλου, στο σύγχρονο ρεπερτόριο ο Γκίλγουντ έχει δώσει σημαντικές ερμηνείες. Επαιξε σε έργα όπως το «Aσυλο» του Ντέιβιντ Στόρεϊ (1970) και η «Νεκρή ζώνη» του Χάρολντ Πίντερ (1975). Και στα δύο έργα συμπρωταγωνιστής του ήταν ο σερ Ραλφ Ρίτσαρντσον, ο οποίος πέθανε το 1983. Σε ηλικία 60 ετών αφέθηκε στα χέρια του Πίτερ Μπρουκ για να παίξει τον Οιδίποδα. Η τελευταία του εμφάνιση στο σανίδι ήταν στο έργο του Χιού Γουίτμορ «The best of friends» («Ο καλύτερος των φίλων») το 1989.

Ο Γκίλγουντ επιδόθηκε και στη σκηνοθεσία στο θέατρο. Ξεκίνησε με τα έργα του Σέξπιρ «Ο έμπορος της Βενετίας» και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (1932). Στο τελευταίο μοιράστηκε με τον Λόρενς Ολίβιε εναλλάξ τους ρόλους του Ρωμαίο και του Μερκούτιο. Συνέχισε με το «Γυάλινο κόσμο» του Τένεσι Ουίλιαμς (1948), την «Aσκηση πέντε δακτύλων» του Πίτερ Σάφερ (1958) και το «All over» του Εντουαρντ Aλμπι στο Μπρόντγουεϊ (1971). Κέρδισε το βραβείο Τόνι για τη σκηνοθεσία του έργου του Χιού Γουίλερ «Μεγάλο ψάρι, μικρό ψάρι» το 1961, ενώ έχει σκηνοθετήσει και όπερα στη Βρετανία.

Στον κινηματογράφο έπαιξε στην ταινία του Λόρενς Ολίβιε «Ριχάρδος ο Γ'» (1955), στο «Εγκλημα στο Οριεντ Εξπρές» (1974), στο «Προβιντάνς» του Αλέν Ρενέ (1977), ταινία που θεωρούσε ως την «πιο συναρπαστική κινηματογραφική του εμπειρία», στο «Βιβλίο του Πρόσπερο» του Πίτερ Γκρίναγουεϊ (1991) στον ομώνυμο ρόλο, «τον καλύτερο της καριέρας του», όπως έλεγε κ.ά.

Σε ηλικία 77 ετών έπαιξε τον σνομπ μπάτλερ στο πλευρό του Ντάντλεϊ Μουρ στην ταινία «Aρθουρ» κερδίζοντας το Οσκαρ. «Ακόμη μου έρχονται γράμματα θαυμαστών γι' αυτή την ταινία, το σενάριο της οποίας απέρριψα κάνα δυο φορές», έλεγε. Συνέχιζε να παίζει ως το τέλος, όπως το 1998 που έπαιξε στην ταινία «Ελίζαμπεθ».

Στην τηλεόραση έπαιξε στην αριστουργηματική σειρά η «Επιστροφή στο Μπράιτσχεντ» (1981) με τους Λόρενς Ολίβιε, Τζέρεμι Aϊρονς κ.ά.

Οπως μάθαμε από την τελευταία συνέντευξη του Χάρολντ Πίντερ στον Ν. Φ. Μικελίδη, ο σερ Τζον Γκίλγουντ έπαιξε για τελευταία φορά (μαζί με τον Πίντερ) στο φιλμ που σκηνοθετεί ο Ντέιβιντ Μάμετ και μόλις ολοκληρώθηκε με τίτλο «Καταστροφή», βασισμένο σε θεατρικό του Μπέκετ.

Φ. Μπ.