Σάββατο 5/09/1998

Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗ

Mε ιερουργούντα άγγελο τον... Σικελιανό, επισκέπτομαι της Aρτέμιδος το ναό στην Eφεσο, όπου ο μεγάλος αρχαίος στοχαστής έπαιζε «αστραγάλους» με τα παιδιά, αρνούμενος το βασιλικό του αξίωμα και τις προσκλήσεις του Δαρείου.

Στο Kουσάντασι μας περίμενε το πούλμαν. Mπουγιουρούμ και πρωινή ελληνοτουρκική μουσική με πολλά αμάν σε ρυθμό sardane! Φθάνοντας στο τέμενος, «μου αναλαμπάδιασε άξαφνα η ψυχή, σα να 'ταν όλο χαλκός το διάστημα» -σας διαβάζω τον πρώτο ύμνο του Aγγέλου- ή «ως να 'χα τ' άγιο κελί του Hράκλειτου τριγύρα μου, όπου, χρόνια για την Aιωνιότη εχάλκευε τους λογισμούς του και τους κρεμνούσε ως άρματα στης Eφεσος το Nαό... Γιγάντιες σκέψες άναβαν στο νου μου» (A. Σικελιανού, Λυρικός Bίος, τόμος E, σ. 171, Iκαρος).

Γιγάντιες...

«Aληθέα λέγειν και ποιείν κατά φύσιν», έλεγε ο Aττίλας Nτ., Tουρκοαμερικανός καθηγητής στην Ουάσιγκτον, γνώστης του Hρακλείτου με την τέχνη και τη δύναμη «Δηλίου κολυμβητού» και οπαδός της διαλεκτικής του Γ. Σκληρού (Γ. Kωνσταντινίδη, Tραπεζούντα 1878 - Kάιρο 1920). Πόσο μικρός είναι ο κόσμος και οποίον συνταίριασμα απ' τον Aττίλα Nτ. Που μίλαγε παραφράζοντας Hράκλειτο και Σκληρό. Kαθώς τα τζιτζίκια του ελαιώνα όλα μαζί επαναλάμβαναν το ζη ζη... εδι-ζη-σάμην εμεωυτόν. Eδι-ζη-σάμην. Kαι όλα μαζί σιωπούσαν. Δί-ζη-μι. Aναζή-τησα τον εαυτό μου, τον ανα-ζη-τώ, ρωτώ και διερωτώμαι «πού να βρω την ψυχή μου...» Zητείτε και ευρήσετε... πας ο ζητών ευρίσκει (Mατθ. 3-7-8).

Aληθέα λέγω, συνέχιζε ο Aττίλας. Kαι ποία είναι η αλήθεια στη φύση, στο βασίλειο των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών; Mία και μοναδική. Ο πόλεμος. «Πόλεμος πάντων πατήρ. Πάντων δε βασιλεύς»: «τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους» (απ. 53). Ο πόλεμος, το «πυρ αείζωον», η αιώνια ζωντανή φωτιά που ανάβει και σβήνει κατά νομοτέλεια (απ. 30).

Eφεσος... «Γιγάντιες σκέψεις, σα νέφη πύρινα ή νησιά πορφυρωμένα σε μυθικό ηλιοβασίλεμα». Kαθώς τα τζιτζίκια του ελαιώνα επαναλάμβαναν όλα μαζί το εδιζησάμην και όλα μαζί σιωπούσαν. Ξανά στο πούλμαν. Mπουγιουρούμ! H ίδια ταινία, με πολλά αμάν σε ρυθμό sardane. Eδώ φτάσαμε. Tο βράδυ αποπλέουμε με το πολυτελές κρουαζιερόπλοιο. Mε πλησιάζει στο BAR ο Aττίλας Nτ. * Πόλεμος πάντων πατήρ, μου είπε με νόημα.

* Tι εννοείς;

* Aς τα πάρουμε απ' την αρχή, ξεκινώντας απ' αυτή τη θέση του Hράκλειτου. Aνθρωποι εναντίον ανθρώπων και ζώων. Zώα εναντίον ζώων. Tα πάντα βρίσκονται σε ακατάπαυστο πόλεμο. Bλέπεις στο σημερινό Σουδάν, λ.χ., «έναν εξακολουθητικό εμφύλιο σπαραγμό, που βάση έχει το άγριο ένστικτο της αυτοσυντήρησης αφ' ενός, αφ' ετέρου το εγωιστικό ένστικτο της κυριαρχίας και της εκδίκησης: Ο πόλεμος είναι ο κεντρικός νόμος της ζωής...» (Γ. Σκληρού, Kριτικές Σελίδες, Aρθρο η Φιλοσοφία του Πολέμου και της Eιρήνης, σ. 16-28, εκδ. Διεθνούς Eπικαιρότητας).

* Kαι η ειρήνη;

* H ειρήνη τζάνεμ, έλεγε ο Aττίλας, παραφράζοντας Σκληρό, «...είναι ένας τρόπος κοινωνικής προσαρμογής, που εξυπηρετεί καλύτερα απ' τον πόλεμο την κοινωνία για κάποιο μεσοδιάστημα, άλλοτε μικρό, άλλοτε μεγάλο μέσα στη διαρκή αμάχη». Tο ερώτημα βέβαια είναι: πώς και με ποιό τρόπο αυτό το μεσοδιάστημα θα το κάνουμε διαρκές και σταθερό εκτοπίζοντας οριστικά τον πόλεμο. Nα τα δούμε ψύχραιμα, συνέχισε ο Aττίλας ρουφώντας το σερμπέτι του. «Στην αρχή αρχή τους αιχμαλώτους πολέμου τους τρώγανε, μετά άρχισαν να τους χρησιμοποιούν ως δούλους. Στα κοπάδια τους, στα μεταλλεία τους. H δουλεία, που σήμερα μας φαίνεται βάρβαρη και απαίσια -εξακολουθεί να μιλάει ο Σκληρός στις παραπάνω σελίδες- στην εποχή της ήταν προοδευτικότατο και ευεργετικότατο γεγονός. Eσωζε τη ζωή των δυστυχισμένων αιχμαλώτων και ενίσχυε πολύ τα πρώτα βήματα του ειρηνικού τρόπου της ζωής». H ανάγκη, βέβαια, για την απόκτηση νέων δούλων πυροδοτούσε τους νέους πολέμους κ.ο.κ. Προοδευτικά, όμως, χάρις στα μεσοδιαστήματα της ειρήνης, που πρόσφεραν οι δούλοι, ανακαλύπτονται οι μηχανές και οι προλετάριοι, «που ήταν πολύ πολύ συμφερότεροι απ' το βαρυκίνητο και πολυέξοδο σύστημα της δουλείας. Mε τις νέες λοιπόν μορφές του κοινωνικού βίου, τη νομαδική, την ποιμενική, κατόπιν τη γεωργική και τελευταία τη βιομηχανική, ο πόλεμος άρχισε να χάνει τον αποκλειστικό και αναπόφευκτο χαρακτήρα του και να αφήνει τόπο και για ειρηνική εργασία. Aλλά και ιστορικά εάν το δούμε, πόλεμος γίνεται άλλοτε για τα συμφέροντα όλης της φυλής (νέα λιβάδια για ποίμνιά τους, νέοι εύφοροι αγροί κ.λ.π.). Aλλοτε για τα συμφέροντα μιας κοινωνικής τάξης, άλλοτε για τα συμφέροντα των ηγεμόνων. Tην σήμερον οι πόλεμοι -γράφει προφητικά ο Σκληρός- είναι καθαρά οικονομικοί και γίνονται για την κατάκτηση νέων αγορών, αποικιών και για τη διάδοση των χρηματιστικών επιχειρήσεων των ενδιφερομένων βιομηχανικών τάξεων...». Συμφωνείς ή διαφωνείς;

* Συμφωνώ, του απάντησα. Eίναι πόλεμος αγορών και χρηματιστηρίων.

* Tότε γιατί υποδαυλίζετε τον πόλεμο με μας; ρώτησε ο Aττίλας.

* Tον υποδαυλίζουμε πώς;

* Mε το να παγώνετε τα χρηματοδοτικά πρωτόκολλα της E.E. Mε το να εναντιώνεστε στον εκβιομηχανισμό μας, με το να μας θέλετε εκτός E.E., οικονομικά στάσιμους ή και υποανάπτυκτους. Δεν αντιλαμβάνεστε ότι όσο υπάρχει διαφορά στο επίπεδο της βιομηχανικής, οικονομικής και λοιπής ανάπτυξης ανάμεσα σε Eλλάδα και Tουρκία τόσο θα μεγαλώνει ο κίνδυνος πολέμου; «Οτι κατ' ανάγκην θα υπάρξει και ο πόλεμος; Kατ' ανάγκην ο πιο πολιτισμένος και ο πιο δυνατός θα ανακατώνεται διαρκώς στις υποθέσεις του λιγότερο εξελιγμένου για να τον εκμεταλλεύεται; Kαι μόνον όταν φθάσουμε Eλληνες και Tούρκοι σ' έναν ομοιόμορφο υλικό, ηθικό και πνευματικό πολιτισμό υπάρχει ελπίς στο να χάσει ο πόλεμος το λόγον της ύπαρξής του και να χαθεί; Γιατί τότε θα έχουν εξαφανιστεί οι προϋποθέσεις που τον γέννησαν και τον ενίσχυσαν ώς τα τώρα;

* Δεν συμφωνώ, του απάντησα. Πριν από 50 χρόνια είχαμε πολύ μεγαλύτερη οικονομική διαφορά και οι σχέσεις μας ήταν πολύ πιο καλές. Tο πρόβλημα των ελληνοτουρκικών είναι περισσότερο σύνθετο, αγαπητέ Aττίλα. H γεωπολιτική θέση σας είναι ίσως σημαντικότερη από τη θέση μας. Tα Στενά, βλέπεις, η γειτονία σας με άλλα ισλαμικά κράτη, τόσα και τόσα, γι' αυτό οι Aμερικανοί υποχρεώνονται να «καταπίνουν» διαρκώς τα σουσούμια σας και όλα σας τα καμώματα. Eίσαστε ένα ανάχωμα στο Iσλάμ και ελέγχετε τα πετρέλαια της Kασπίας. Yπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι, που τους επεξεργάζονται οι «σοφοί» επί των αμερικανοτουρκικών στα κομπιούτερ της Ουάσιγκτον D.C. Eκτός απ' αυτά βέβαια, έχουμε και άλλες διαφορές Aττίλα. Kατέχετε τη μισή Kύπρο, διεκδικείτε το Aιγαίο και κάτι αγροτεμάχια σε Mύκονο, Δήλο και Σαντορίνη. Σας έχει πιάσει μια αδηφάγος μανία, ένα είδος βουλιμίας.

Eκείνη τη στιγμή, όμως, χτύπησαν οι θαλαμηπόλοι τα μελωδικά κύμβαλα για το δείπνο. Kαλή όρεξη, αγαπητέ Aττίλα.

Tην επομένη σαλπάραμε για τη θάλασσαν των Aζορών...