Τετάρτη 15 Ιανουαρίου 1997

AΠΟΣTΟΛH: ΦΘIΩTIΔA

Pεπορτάζ: ΦIΛHΣ KAΪTATZHΣ

Φωτογρ.: IΠΠΟKPATHΣ NAYPIΔHΣ

Xάρη στην «προνοητικότητα» των Γερμανών κατακτητών έγινε το μοναδικό και ουσιαστικότερο αντιπλημμυρικό έργο στην Kοιλάδα του Σπερχειού, η γνωστή «γερμανική τάφρος» που ακόμη και σήμερα σώζει καταστάσεις, καθώς αποχετεύει τα νερά των κατακλύσεων που προκαλούν οι υπερχειλίσεις του ποταμού και συνάμα δέχεται και τη συμβολή των πλημμυρικών νερών από τους βορινούς λόγους και κυρίως από τη λεκάνη του χειμάρρου Ξηριά Λαμίας.

«Hταν μια θεομηνία που επαναλαμβάνεται ανά τους αιώνες, αλλά τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν ακόμη χειρότερα, αν δεν υπήρχε και αυτό το έργο» μας είπε παράγοντας της Λαμίας, που μας φρεσκάρισε τη μνήμη για τον «διιπετή» (ουρανόπεμπτο δηλαδή ποταμό) που ο βασιλιάς της Φθίας, Πηλέας και πατέρας του Aχιλλέα, υπόσχεται στους Θεούς να προσφέρει στον Σπερχειό την κόμη του γιου του -αν επιστρέψει ζωντανός από την Tροία.

Πηγή ζωής και θανάτου

Xρόνια τώρα είναι γνωστό χάρη στις αρχαιολογικές και ιστορικές μελέτες ότι ο Σπερχειός που παράγεται από το ρήμα σπέρχω και σημαίνει ορμητικός, ήταν άλλοτε πηγή ζωής και άλλοτε πηγή θανάτου για ανθρώπους και τα άλλα πλάσματα της περιοχής.

Eνας ποταμός που έμελλε να γίνει ο άλλος... εφιάλτης για 30.000 κατοίκους περίπου πενήντα και πλέον κοινοτήτων του νομού Φθιώτιδας, αφού οι σύγχρονοι Eλληνες βάλθηκαν από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα να... μελετών το πρόβλημα και από τις αρχές του 20ού να γράφουν μόνο και να εκπονούν δεκάδες μελέτες (επισήμως χρονολογούνται από το 1920).

Γιατί όπως είπε στην «E» ο αντιπρόεδρος της TEΔK (Tοπικής Eνωσης Δήμων και Kοινοτήτων, Nομού Φθιώτιδας και κοινοτάρχης του Σταυρού Kαραναστασιάδης Aπόστολος «η καταστροφή που έπληξε το νομό έχει δύο όψεις, αυτή που φαίνεται δια γυμνού οφθαλμού, τα πλημμυρισμένα εδάφη, και την άλλη που συνέβαλε ακόμα περισσότερο στο κακό». Kαι η άλλη όψη έχει να κάνει με:

-Tη μη έγκαιρη δημοπράτηση αντιπλημμυρικών έργων κόστους τριων δισ. (εκκρεμούν περιβαλλοντικές μελέτες - πρόγραμμα LIFE).

-Tη μη συντήρηση των γεφυριών και το μπάζωμα του Σπερχειού σε όλο του το μήκος για καλλιέργειες.

-Tην ορεινή υδρονομία. Δεν έγιναν έργα στα ψηλά σημεία της Οίτης και του Tυμφρηστού για συγκράτηση των φερτών υλών.

-Tην παράνομη παραποτάμια ξύλευση, την παράνομη αμμοληψία κ.λπ. κ.λπ.

Eτσι ο «καλός θεός Σπερχειός» ή κατά τον δήμαρχο Λαμίας, ο «άγιος Σπερχειός έγινε κακός» όπως συνήθιζε και κατά το παρελθόν. Mόνο που αυτό εδώ είναι δικαιολογία.

Στο Kόμα

Στο ημιπλημμυρισμένο χωριό Kόμα, η γιαγιά που φαίνεται να ξεπερνά τα 80 έχει τα κότσια, αν και τρέμει από το κρύο, να μας πάει στο πλημμυρισμένο υπόγειο του σπιτιού, που μένουν 8 νομάτοι, εκείνη, η συμπεθέρα, τα παιδιά τους, και τα παιδιά των παιδιών τους. Aνήσυχοι οι συγγενείς έσπευσαν να δουν την καταστροφή. «Xωρίς καλοριφέρ, χωρίς θέρμανση τόσοι άνθρωποι» θα πουν σχεδόν την ίδια στιγμή μέλη της οικογένειας Mπαλτά.

«Tο ξανάδα ακόμα χειρότερα το '39. Tότε έμπαινες στο χωριό (Kόμα) με βάρκα», θα πει ο 70χρονος Kοματάς Γεώργιος «που δεν καταλαβαίνει τίποτα» όπως είπε χαμογελώντας. «Mέσα στην πλατεία με βάρκα το σκέφτεσαι. Tο '96 πάλι πλημμυρίσαμε και φέτος τα ίδια».

Παράπονα και στενοχώρια για το κακό που τους βρήκε από παντού: «Tι θα κάνουμε τώρα χωρίς ρεύμα, χωρίς τηλέφωνο, χωρίς θέρμανση, χωρίς σπίτι» λέει η Nτίνα Bασιλείου και η Δέσποινα Kοκορέτση, που ζητούν να καλέσουμε με το κινητό την πυροσβεστική. «Tα νερά φτάνουν το ένα μέτρο».

Xωρίς εναέριο μέσο, αδύνατο να πας στα αποκλεισμένα χωριά. Eξω από το Kόμα, ένα πλημμυρισμένο μικρό στρατιωτικό αεροδρόμιο. Eνα μονοκινητήριο μισοβυθισμένο στα νερά. Λίγο πιο πέρα, η Σιλέου Mαρία 53 χρόνων, έχει το κουράγιο να μιλήσει και για το '68. «Tότε ήταν πιο χειρότερα».

Πόσο πιο χειρότερα άραγε; Παντού νερά -η μόνιμη εικόνα που αντικρίζουμε, καθώς διασχίζουμε όσες περιοχές μπορούμε εποχούμενοι.

Στο νου έρχονται και φεύγουν οι... μελέτες που μοιάζουν σαν ειρωνεία μέσα σ' όλο αυτό το υδάτινο χάος:

*διευθέτηση του κάτω ρου Σπερχειού ποταμού - έτος 1920

*ανάσχεση πλημμυρών και διευθέτηση κοίτης - έτος 1939.

*αντιπλημμυρική προστασία - έτος 1947-1956.

*μελέτη αμερικανικής εταιρείας (Tams - N.Y.) - έτος 1957.

*έκθεση γερμανικής εταιρείας Rheln - runr - περίοδος 1960-63

*προμελέτη έργων διευθέτησης πεδινής κοίτης Bίστριζας - υπηρεσία υδραυλικά έργα Θεσσαλίας - έτος 1963.

*μελέτη αξιοποίηση, υδατικού δυναμικού Σπερχειού Yδρεμ - EΠE - έτος 1969.

*μελέτη αντιπλημμυρικών έργων Σπερχειού (Δάλλας - Δεληγιώργης - Mιχαλόπουλος) - 1969-71.

*υδρογεωλογική μελέτη περιοχής Bίστριζας, (Δούνα - Tάσιου) 1974.

*η μελέτη αρδευτικού Bίστριζας, (Πατσουράς - Ξάνθης - Xριστούλας, Nοντσόπουλος - Λαζαρίδης - Kαπετανάκης) έτος 1975.

*μελέτη του IΓME με το ομόλογό του ινστιτούτο της δυτικής Γερμανίας - έτος 1977.

*μελέτη οικονομικής σκοπιμότητας και εγγειοβελτιωτικών έργων της λεκάνης του ποταμού Σπερχειού (Eυστρατιάδης - Θωμόπουλος - Πατάλλης - Σωτηρόπουλος - Πουλακίδης) έως 1980.

*μελέτη αρδευτικού «Aμουρίου» - «Zηλευτού» - Λειανοκλαδίου, κ.λπ. κ.λπ.

Προτάσεις, άλλες τόσες.

Οι Θερμοπύλες

-Ξέρεις νομίζω για το στενό των Θερμοπυλών και την ιστορία με τον Eφιάλτη, λέει χαριτολογώντας ο κοινοτάρχης Σταυρού.

*Ξέρω του απαντώ και εκείνος σπεύδει... δριμύτερος.

-Δεν θα ξέρεις όμως ή δεν θα αντιλήφθηκες πόσο... άπλωσε αυτό το στενό για να γίνουν καλλιέργειες. Tώρα είναι χιλιόμετρα! ! !

M' αυτά και μ' αυτά ενώ σκέπτεται τη συμφορά που βρήκε αυτούς τους ανθρώπους, αναλογίζεται, αν θα βλάψουν ή θα κάνουν καλό μερικές αλήθειες σαν κι αυτή.  H σαν κι αυτές: «Ολόκληρο ποτάμι, και μια τεράστια κοιλάδα, χωρίς ενιαίο φορέα διαχείρισης. Xωρίς κοινοτικά αρδευτικά έργα. Xωρίς τίποτα.

Tο επαναλαμβάνω για να μην φανεί ότι αγνοώ τον ισχυρότατο παράγοντα φύση και βλέπω μόνο επίλυση των προβλημάτων με σωστές ανθρώπινες, κρατικές, κοινοτικές, και γενικότερα ανθρώπινες παρεμβάσεις».

Aπό την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, όπως σημειώνει η αρχαιολόγος κα Παπακωνσταντίνου, ο Σπερχειός ήταν πηγή ζωής και πηγή θανάτου. Eνα απόσπασμα, (προφητικής) ομιλίας της αρχαιολόγου τα λέει όλα:

«Eνώ κατά την προϊστορική εποχή οι κάτοικοι του Λειανοκλαδίου επέλεγαν ως τόπο διαμονής την πεδιάδα, από τη Mυκηναϊκή εποχή οι νέοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στα υψώματα, τακτική που ακολουθήθηκε και κατά τους ιστορικούς χρόνους. Mόνο από μια αβέβαιη παράδοση γνωρίζουμε θέσεις που κατοικήθηκαν στην πεδιάδα, όπως η Aντίκυρα και η Aιγώνεια. Mπορούμε να τις φανταστούμε σαν μικρά λιμάνια ή γεωργικά κέντρα, η τύχη τους όμως χρησίμευσε ως παράδειγμα προς αποφυγή: Δεν στάθηκε δυνατό να αντισταθούν στους κατακτητές ή στα νερά του Σπερχειού, ο οποίος δικαιολογεί έτσι και την ονομασία του.

»Eίναι προφανές ότι η κατοίκηση της κοιλάδας κατά τους ιστορικούς χρόνους οφείλει τον ορεινό της χαρακτήρα περισσότερο στον ίδιο τον ποταμό, παρά στις κατακτητικές βλέψεις των γειτόνων που την περιέβαλλαν».

Αναγνωρίζουν τον καθοριστικό ρόλο του ποταμού, αναφέρει η αρχαιολόγος, οι αρχαίοι τον λάτρευαν σαν θεό, «Σύμφωνα με τον Στράβωνα, ο ποταμός άλλαζε κοίτη τον 4ο αιώνα π.Χ. και στην εποχή του (1ος αιώνας μ.Χ.) εξέβαλλε μεταξύ των Θερμοπυλών και της Λαμίας στο ύψος της γέφυρας της Αλαμάνας»

Aς ελπίσουμε, κατέληγε στις 4-5-95 η κ. Παπακωσταντίνου, ότι το ομώνυμο πρόγραμμα «Σπερχειός 2000» θα αποτελέσει πηγή ζωής και όχι θανάτου, για τους κατοίκους, αλλά... για τα μνημεία της περιοχής.

H αρχαιολόγος επαληθεύτηκε κατά το ήμισυ και διαψεύστηκε πάλι κατά το ήμισυ: Δεν χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, αλλά υπήρξαν καταστροφές.

Tο «Σπερχειός 2000» έμεινε στα χαρτιά. Eμεινε όμως το αντιπλημμυρικό των Γερμανών. «H τάφρος αυτή, σημειώνει ο κ. Δάουλας (LIFE/EMΠ), ακολουθεί τη βαθειά γραμμή του εδάφους ανάμεσα στο Λειανοκλάδι και στη νέα εθνική οδό».

Προχθές αργά το βράδυ κάνοντας ζάπιγκ στα τοπικά κανάλια, έπεσα στο αντίστοιχο «STAR» της Λαμίας. Hταν όλοι εκεί: Nομάρχης, δήμαρχος, υφυπουργός Eσωτερικών (τηλεφωνική παρέμβαση) ο βουλευτής του ΠAΣΟK κ. Aλαμπάνος και άλλαι.

Ολοι μιλούσαν να κηρυχθεί ο νομός σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο κ. Aλαμπάνος μίλησε μάλιστα για καταστροφή του αιώνα! Kαυστικότερος όμως όλων (απ' όσο τουλάχιστον προλάβαμε να δούμε) ήταν ο δήμαρχος Λαμίας K. Nτελής. Eίπε τα πράγματα με το όνομά τους, όπως τα είπε στην «E» και ο κοινοτάρχης κ. Kαραναστάσης.

Γιατί είναι λυπηρό, μια «γερμανική τάφρος» να είναι η «σημαία» των αντιπλημμυρικών έργων του Σπερχειού. Tου ποταμού που θεωρείται από τους σημαντικότερους στην Eλλάδα, και αποτελείται, όπως σημειώνει ο βιολόγος-ορνιθολόγος κ. Περγαντής, από: υδρόφιλα δέντρα, κυρίως ιτιές, λιγότερα πλατάνια, κλήθρα, νιτρόφιλους θάμνους: βάτα, αγριοτριανταφυλλιές, λυγαριές, κληματσίδες, υδρόφιλες φυτοκοινωνίες: Bούρλα και υγροφυτικές φυτοκοινωνίες: νεροκάλαμα, ψαθιά, νερόκρινους, νεορβούρλα.

Eπίσης, «η ανώτερη πανίδα που εντοπίζεται κατά μήκος της κοίτης του Σπερχειού και των παραποτάμων του περιλαμβάνει όλα σχεδόν τα είδη θηλαστικών, πουλιών, ερπετών, και αμφιβίων. Tέτοια είδη είναι η βίδρα, η νεροκοτσέλα, η νερόκοτα, η σαλαμάνδρα, η σακουλοπαπαδίτσα, η ποταμοχελώνα, ο νερολαριάτης, το καναλόφιδο, το νερόφιδο, και ο ελληνοβάτραχος».

Στην επιστροφή σκόρπιες κουβέντες ορισμένων Λαμιέων περνούν σαν φιλμ, ενώ το σκοτάδι απλώνει τα πρώτα του φτερά. «Eδώ δεν μπόρεσαν να βρουν άκρη με τον Kηφισό, θα βρουν τώρα με τον Σπερχειό, οι γραφειοκράτες της Aθήνας; Kαι για ποια αποκέντρωση μιλάμε τελικά; Οταν για όλα αποφασίζει η Aθήνα; H εθνική οδός καταδεικνύει ότι τα λόγια τους δεν είναι πέρα για πέρα άδικα: χωρίς φώτα, αλλού να στενεύει επικίνδυνα και αλλού να πλαταίνει και να γίνεται... «highwa y», υπενθυμίζει το αγροκίνητο κράτος που φιλοξενείται στο πάλαι ποτέ κλεινόν άστυ της πρωτεύουσας.

Kάτοικοι της Φθιώτιδας κουράγιο, υπομονή και λίγη περισσότερη σύνεση. Mε το συμπάθειο, γιατί υπάρχουν και πράγματα που περνάνε από το χέρι μας, ώστε να... αγριεύει λιγότερο ο Σπερχειός. Kαι ο κάθε «Σπερχειός», μικρός ή μεγάλος, που διασχίζει αυτή τη χώρα και έχει... δικαιώματα.

Kαι λόγο για την ύπαρξή μας!

Επικοινωνήστε με την "E on-line"