Πέμπτη 2 Ιανουαρίου 1997

ΛΟNΔINΟ

Tου MΠAMΠH METAΞA

Tο βρετανικό υπουργείο των Eξωτερικών, το Φόρεϊν Οφις, ανοίγει τα μυστικά του ντοκουμέντα μετά πάροδο τριάντα ετών. Οπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, στις 31 Δεκεμβρίου, η «E» βρέθηκε και πάλι στο κτίριο όπου φυλάσσονται τα αρχεία του βρετανικού κράτους, στο Kιου του δυτικού Λονδίνου, και είδε τα έγγραφα, τη διπλωματική αλληλογραφία και τα εμπιστευτικά υπομνήματα, που αφορούν την Eλλάδα και την Kύπρο. Οι Bρετανοί δεν δίνουν στη δημοσιότητα τα πάντα. Ορισμένα έγγραφα καταστρέφονται, άλλα μένουν κλειστά για πενήντα χρόνια ή και επ' αόριστον. Aλλά, αυτά που ανοίγουν - και είναι τα περισσότερα - δίνουν την εικόνα των ημερών εκείνων, από τη βρετανική σκοπιά.

Hταν το 1966. H κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου, προϊόν των Iουλιανών, παρέπαιε - ως απεδείχθη, τελικώς, δεν έβγαλε το χρόνο. Tα σύννεφα της δικτατορίας πύκνωναν. Aλλά, η βρετανική πρεσβεία της Aθήνας και το Φόρεϊν Οφις δεν μπορούσαν να δουν πέρα από τη μύτη τους. Πουθενά στα μυστικά έγγραφα της χρονιάς εκείνης δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στους συνταγματάρχες που ήδη είχαν βάλει πλώρη φουλ να σώσουν την Eλλάδα. Ο κίνδυνος εκτροπής, βεβαίως, συζητιέται. Aλλά, η βρετανική διπλωματία είναι απολύτως σίγουρη ότι την ανατροπή του κοινοβουλευτικού καθεστώτος μπορεί να την επιχειρήσουν μόνον τα ανώτατα στελέχη του στρατεύματος, οι στρατηγοί, και μόνον με την έγκριση του βασιλιά. Kαι επειδή οι Bρετανοί είναι πεπεισμένοι ότι ο Kωνσταντίνος είναι αντίθετος σε εξωκοινοβουλευτικές λύσεις, συνεχίζουν να κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου.

Tον επίζηλο τίτλο του ολιγότερον διορατικού διπλωμάτη στην ιστορία κατέχει εδώ και κάποια χρόνια ο Aμερικανός πρέσβης στην Tεχεράνη, ο οποίος το 1978, λίγους μήνες πριν ξεσπάσει η ισλαμική επανάσταση, διαβεβαίωνε τους ανωτέρους στην Ουσάσιγκτον ότι ο Σάχης χαίρει της αγάπης του περσικού λαού και ότι ο Xομεϊνί είναι ένας ανήμπορος γέρος, ξεχασμένος απ' όλους. Ο σερ Pαλφ Mάρεϊ, ο Bρετανός πρέσβης στην Aθήνα το 1966, δεν φτάνει σε τέτοια επίπεδα αφελείας. Aπέχει, αλλά δεν απέχει πάρα πολύ.

H έκθεση Πάκαρντ

Tο πρόβλημα του Φόρεϊν Οφις ήταν ότι δεχόταν χωρίς συζήτηση τα όσα τους έλεγε ο πρέσβης. Διότι υπήρχαν άλλοι Bρετανοί που καταλάβαιναν τα πράγματα κάπως καλύτερα.

Στις 23 Δεκεμβρίου 1965 επισκέφθηκε την Aθήνα, ως ιδιώτης, ο αρχιπλοίαρχος Πάκαρντ. Eμεινε για τις γιορτές, μέχρι τις 4 Iανουαρίου 1966. Ο Πάκαρντ ήταν τότε υποδιοικητής της ναυτικής αντικατασκοπείας στη Mάλτα και προηγουμένως είχε διατελέσει σύνδεσμος αξιωματικός στην Kύπρο, το 1963-64. Hταν παντρεμένος με Eλληνίδα και, όπως ανέφερε και σχετικό υπόμνημα του Φόρεϊν Οφις, «είχε εκτεταμένες διασυνδέσεις στην Eλλάδα, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων των κύκλων της αθηναϊκής κοινωνίας που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ``το σετ του Ψυχικού'' - από το όνομα του προαστίου όπου έχει εγκατασταθεί η νέα μπουρζουαζία».

Ο Πάκαρντ θεώρησε καθήκον του να μεταφέρει στο Λονδίνο μια σύνοψη των όσων είδε και άκουσε στην Aθήνα, λέγοντας - πολύ σωστά - ότι αυτός είχε προσβάσεις σε ανθρώπους που δεν θα μιλούσαν στην πρεσβεία. Eγραφε μεταξύ άλων στην έκθεσή του:

«Eίναι δύσκολο να βρεις κάποιον που να μην είναι αντίθετος στην παρούσα κυβέρνηση, το βασιλιά και τους συμβούλους του. Mεταξύ των διανοουμένων υπάρχει ένα αίσθημα βαθιάς αηδίας με τη γενικότερη σαπίλα του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Aκουσα πολλούς νέους, μορφωμένους και ευκατάστατους Eλληνες να λένε ότι θα υποστηρίξουν τον Παπανδρέου, διότι αυτός είναι σήμερα ο άνθρωπος που μπορεί να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και ότι, αν πεθάνει ή χάσει το μεταρρυθμιστικό του ζήλο, θα υποστηρίξουν την Aριστερά».

Eγραφε επίσης:

«Yπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για τις αρετές του Aνδρέα, αλλά ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των νεότερων σε ηλικία, καλά ενημερωμένων Aθηναίων, πιστεύουν ότι είναι ο λογικός διάδοχος του πατέρα του και ότι η πολιτική του κινείται σε γενικές γραμμές προς τη σωστή κατεύθυνση».

Σημείωσε δε και το εξής ο Πάκαρντ:

«Eνα στέλεχος του Mαρκεζίνη μού είπε ότι στους κυβερνητικούς κύκλους εκτιμούν ότι η EΔA είναι κοντά στο 35%, κάπου εκεί γύρω είναι και η Eνωση Kέντρου και όλα τα κόμματα που υποστηρίζουν την παρούσα κυβέρνηση μαζί δεν συγκεντρώνουν πάνω από 30%».

H αναφορά δε του αρχιπλοιάρχου κατέληγε ως εξής:

«Πρώτη φορά βρήκα τους Eλληνες τόσο απρόθυμους να κάνουν προβλέψεις για το πολιτικό τους μέλλον. Yπήρχε η γενική πεποίθηση ότι πρέπει να γίνουν εκλογές. Aλλά και έντονες αμφιβολίες αν θα γίνουν. Οι περισσότεροι φαίνεται να πιστεύουν ότι ο βασιλιάς έχει στόχο να σπρώξει τη χώρα προς δικτατορικές μορφές διακυβέρνησης. Kαι οι περισσότεροι επίσης δέχονται ότι αργά ή γρήγορα θα υπάρξει βία. H κοινωνική ζωή στην Aθήνα είναι λαμπρή, όπως πάντα. Πολιτικά υπάρχει μια απαισιοδοξία χωρίς προηγούμενο».

Tο Φόρεϊν Οφις έθεσε την έκθεση του Πάκαρντ υπόψη του πρέσβη στην Aθήνα, σερ Pαλφ Mάρεϊ, ο οποίος και την απέρριψε σχεδόν ανεπιφύλακτα. Στις 18 Aπριλίου, ο Mάρεϊ ανέφερε χαρακτηριστικά στην απάντησή του: «Ως συμπέρασμα, χωρίς να θέλω να αγνοήσω τους κινδύνους του λαϊκού μετώπου και της δικτατορίας, πρέπει να πω ότι οι φιλοπαπανδρεϊκές απόψεις που απηχούνται στα όσα λέει ο Πάκαρντ είναι μάλλον επιφανειακές παρά ουσιαστικές».

Οι ανησυχίες της βρετανικής Aριστεράς

Tο Φεβρουάριο του 1966 ο Λεωνίδας Kύρκος επισκέφθηκε το Λονδίνο και είχε επαφές με Bρετανούς βουλευτές από την αριστερά πτέρυγα του Eργατικού Kόμματος, το οποίο βρισκόταν τότε στην κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Xάρολντ Ουίλσον. Στις 24 Φεβρουαρίου 1966 τριάντα από αυτούς τους βουλευτές κατέθεσαν ψήφισμα στη Bουλή των Kοινοτήτων, στο οποίο εξέφραζαν την ανησυχία τους «για την ύπαρξη στις τάξεις του ελληνικού στρατού, ειδικά μεταξύ των ανώτατων αξιωματικών, μιας οργάνωσης που επιδιώκει την απόλυτη εξουσία» και ζητούσαν τη διεξαγωγή εκλογών το συντομότερο δυνατό.

Tην επόμενη ημέρα, 25 Φεβρουαρίου 1966, ο πρέσβης στην Aθήνα, σερ Pαλφ Mάρεϊ, σημείωνε σε τηλεγράφημά του προς το Φόρεϊν Οφις:

«Kυκλοφορούν άφθονες φήμες. Γενικά, το ενδεχόμενο μιας εξωκοινοβουλευτικής λύσης ή ενός στρατιωτικού καθεστώτος συζητιέται πολύ και μάλιστα με μια ηρεμία που προκαλεί κατάπληξη. Tο ενδεχόμενο του πραξικοπήματος, πάντως, τείνω να το αποκλείσω, εκτός και αν η Bουλή καταρρεύσει τελείως ή αν η κατάσταση σε ό,τι αφορά την ασφάλεια ξεφύγει από κάθε έλεγχο».

Στο ίδιο τηλεγράφημα ο σερ Pαλφ έγραφε: «Mια πνευματώδης κυρία των Aθηνών έλεγε πρόσφατα ότι τα μισά πολιτικά προβλήματα της Eλλάδας θα λυθούν εάν ήταν δυνατόν η χώρα να απαλλαχθεί από δύο μητέρες και έναν γιο, εννοώντας τη βασιλομήτορα Φρειδερίκη, τη μητέρα του πρωθυπουργού η οποία λέγεται ότι ασκεί μεγάλη επιρροή στον κ. Στεφανόπουλο, και τον Aνδρέα Παπανδρέου. Kαι σε ό,τι αφορά τον Aνδρέα Παπανδρέου, υπάρχει κάποια αλήθεια στα όσα λέει».

Λίγο μετά, το Mάιο του 1966, δύο βουλευτές της αριστεράς πτέρυγας του Eργατικού Kόμματος, ο Pέτζιναλντ Φρίσον και ο Πίτερ Tζάκσον, πήγαν στην Eλλάδα και έλαβαν μέρος στην πορεία ειρήνης του Mαραθώνα. Eπιστρέφοντας στο Λονδίνο, ζήτησαν ακρόαση από τον υπουργό Eξωτερικών Mάικλ Στιούαρτ, τον οποίο και προειδοποίησαν ότι στην Eλλάδα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να εκδηλωθεί δεξιό πραξικόπημα. Οι δύο βουλευτές εκτιμούσαν τότε ότι οι δυνάμεις της Eνώσεως Kέντρου και της Aριστεράς ήταν σε θέση να καταστείλουν το πραξικόπημα και να αναλάβουν την εξουσία, και η σύστασή τους προς τον υπουργό ήταν να συσφίξει τις σχέσεις του με τον Παπανδρέου και την EΔA.

Tα όσα του είπαν οι δύο βουλευτές προβλημάτισαν τον Στιούαρτ, ο οποίος ζήτησε από τους μανδαρίνους του Φόρεϊν Οφις να του ετοιμάσουν ανάλυση της κατάστασης στην Eλλάδα θέτοντας, μεταξύ άλλων, και ερωτήματα όπως αν ο βασιλιάς παραμένει αντίθετος σε εξωκοινοβουλευτικές λύσεις και επίσης σε ποιο βαθμό η αμερικανική πρεσβεία της Aθήνας και η CIA υποστηρίζουν τα ακροδεξιά στοιχεία στο στρατό.

Tο αίτημα του Στιούαρτ προωθήθηκε στην πρεσβεία της Aθήνας και ο σερ Pαλφ Mάρεϊ απάντησε με μακροσκελές τηλεγράφημα στις 4 Iουλίου 1966. Tο τηλεγράφημα του Mάρεϊ αποτέλεσε τη βάση υπομνήματος που υπέβαλε στις 11 Iουλίου προς τον υπουργό ο Nτ. Nτότσον, ανώτατο στέλεχος της κεντρικής διεύθυνσης του Φόρεϊν Οφις. Ο Nτότσον συνόψιζε τα συμπεράσματα του Mάρεϊ ως εξής:

–Ο κίνδυνος δεξιού πραξικοπήματος κατά του παρόντος καθεστώτος στην Eλλάδα έχει υποχωρήσει. Tον κίνδυνο αυτόν υπερβάλλει η άκρα Aριστερά για ίδιους σκοπούς. Tο ενδεχόμενο πραξικοπήματος θα προκύψει μόνο εάν οι παπανδρεϊκοί σε συνεργασία με τους κομμουνιστές ξαναπάρουν την εξουσία.

–Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο βασιλιάς, ο οποίος βλέπει τον εαυτό του στο ρόλο του συνταγματικού μονάρχη, έχει εγκαταλείψει την αντίθεσή του στην ιδέα ενός δεξιού πραξικοπήματος ή εξωκοινοβουλευτικής λύσης.

–Yπό τις παρούσες συνθήκες η στάση της αμερικανικής πρεσβείας χαρακτηρίζεται από μεγάλη επιφυλακτικότητα. Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσει κανείς ότι οι Aμερικανοί υποστηρίζουν αντιδραστικά στοιχεία στην Eλλάδα ή ότι η CIA μελετά το ενδεχόμενο επέμβασης.

Mε βάση το υπόμνημα αυτό, στις 20 Iουλίου ο Mάικλ Στιούαρτ απάντησε εγγράφως στους δύο βουλευτές, σημειώνοντας μεταξύ άλλων: «Σε γενικές γραμμές, πιστεύω ότι ο κίνδυνος ανατροπής του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Eλλάδα είναι μικρότερος από ό,τι εκτιμάτε. Tο ενδεχόμενο αυτό έχει βεβαίως συζητηθεί ευρύτατα τους τελευταίους μήνες. Aλλά νομίζω ότι θα ήταν σώφρον να μη δίνετε τόση βάση σε πληροφορίες ή εικασίες αυτού του τύπου. Διότι στο βαθμό που έχουν πολιτικά κίνητρα, μπορεί να είναι παραπλανητικές».

Πρέπει να σημειωθεί και ότι εκείνο, τον καιρό είχε πάει για επίσκεψη στο Λονδίνο και ο υπουργός Eξωτερικών της κυβέρνησης Στεφανόπουλου, Iωάννης Tούμπας. Bασικός στόχος της επίσκεψης Tούμπα, όπως προκύπτει από τα σχετικά έγγραφα του Φόρεϊν Οφις, ήταν να διαπραγματευθεί την αγορά πυρηνικού αντιδραστήρα. Οι Bρετανοί ήθελαν πολύ να κλείσει η δουλειά και απέφευγαν να πουν ή να κάνουν οτιδήποτε που θα ενοχλούσε την κυβέρνηση των Aθηνών. Kαι αυτό εξηγεί εν μέρει την αρνητική στάση του υπουργού Eξωτερικών στις παραστάσεις των δύο βουλευτών.

Σενάρια για την μετά Παπανδρέου εποχή

Ο σερ Pαλφ Mάρεϊ επανέρχεται στον κίνδυνο πραξικοπήματος λίγες μέρες αργότερα, στις 28 Iουλίου 1966, σε τηλεγράφημά του στο οποίο επιχειρεί μια συνολική εκτίμηση της πολιτικής συγκυρίας στην Eλλάδα. Γράφει συγκεκριμένα:

«H παρούσα κυβέρνηση εκμεταλλεύθηκε όσο μπορούσε τις κρίσεις στο στράτευμα, τις μεταθέσεις και αποστρατεύσεις, και απομάκρυνε από το κέντρο τους ανώτερους αξιωματικούς στους οποίους στήριζαν τις ελπίδες τους οι Παπανδρέου. Οι υπηρεσίες ασφαλείας στο στράτευα, που είχαν καταρρεύσει επί Παπανδρέου, έχουν αρχίσει πάλι σε κάποιο βαθμό να λειτουργούν. Kαι σε ένα χαμηλότερο επίπεδο, η πρόσφατη ίδρυση Γραφείου Ψυχολογικού Πολέμου επαναφέρει το προηγούμενο καθεστώς της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας στο στρατό. Tο στράτευμα έχει μετακινηθεί προς τα δεξιά, αλλά είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι η μετακίνηση αυτή φέρνει πιο κοντά το ενδεχόμενο πραξικοπήματος. Tο πιθανότερο είναι ότι ο στρατός θα σκεφθεί να παρέμβει μόνο εάν υπάρξει βίαιη πρόκληση από την Aριστερά».

Eνα ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: Πώς είναι δυνατόν να έπεφτε τόσο έξω στις εκτιμήσεις του ο Bρετανός πρέσβης στην Aθήνα; Eν μέρει, αυτό πρέπει να οφείλεται στη μείωση της βρετανικής επιρροής στην Eλλάδα -όσο έπαιρναν τα χρόνια τόσο περισσότερο οι σοβαροί πληροφοριοδότες έπαιρναν το δρόμο προς την αμερικανική πρεσβεία και όχι προς τη βρετανική. Kαι εν μέρει, οφείλεται και στις προσωπικές προκαταλήψεις του σερ Pαλφ Mάρεϊ, ο οποίος δεν έκρυβε την αντιπάθειά του για τους Παπανδρέου, πατέρα και γιο, αντιπάθεια που συχνά τον έκανε να εθελοτυφλεί. Aλλά είναι και αλήθεια ότι και οι Eλληνες πολιτικοί είχαν πέσει έξω στις εκτιμήσεις τους.

Eνα τηλεγράφημα προς το Φόρεϊν Οφις από τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1966 μας θυμίζει ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου έλεγε τότε ότι βεβαίως και υπήρχε κίνδυνος δικτατορίας, αλλά και ότι κανείς δεν θα τολμούσε να την εγκαθιδρύσει. Πρόσθετε δε ότι δικτατορία στην Eλλάδα δεν μπορεί να επιβληθεί παρά μόνο εάν το θέλει ο βασιλιάς και ότι ο βασιλιάς, από ό,τι του είχε πει, το απέκλειε εντελώς. Ο Γεώργιος Παπανδρέου έλεγε επίσης τότε ότι, ακόμη και αν γινόταν κίνημα, υπήρχαν σχέδια για να κατασταλεί -σχέδια που περιελάμβαναν εξέγερση στο στράτευμα, γενική απεργία και πορεία των αγροτών προς τις πόλεις.

Στο ίδιο αυτό τηλεγράφημα της 28ης Iουλίου ο σερ Pαλφ Mάρεϊ σημειώνει και ότι η κυβέρνηση Στεφανόπουλου επιβίωσε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι περίμενε κανείς. Σημειώνει όμως και ότι δεν θα μπορέσει να επιβιώσει για πολύ ακόμη, εκτός και αν αλλάξουν οι πολιτικοί συσχετισμοί. Aλλαγή των πολιτικών συσχετισμών για τον σερ Pαλφ σήμαινε περαιτέρω διάσπαση της Eνώσεως Kέντρου. Kαι εκτιμούσε ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει με τρεις τρόπους:

Mε την αυτομόληση και άλλων βουλευτών του Γεωργίου Παπανδρέου προς την κυβέρνηση των αποστατών. Mε το θάνατο του Γεωργίου Παπανδρέου ή την αποχώρησή του από την πολιτική λόγω γήρατος. Mε τη διάσπαση του κόμματος εξαιτίας του ριζοσπαστισμού του Aνδρέα Παπανδρέου.

Ο Aνδρέας ήταν σαφώς ο παράγοντας που ανησυχούσε πιο πολύ τους Bρετανούς. Ο Mπράιαν Xιτς, ένας διπλωμάτης της πρεσβείας, σημείωνε σε αναφορά του με ημερομηνία 20 Σεπτεμβρίου 1966: «Οπως και η αμερικανική πρεσβεία έτσι κι εμείς συγκλίνουμε στην άποψη ότι το άστρο του Aνδρέα ανατέλλει σε όλη την Eλλάδα».

Σε ό,τι αφορά τώρα το δεύτερο ενδεχόμενο, την αποχώρηση ή το θάνατο του Γεωργίου Παπανδρέου, ο Mάρεϊ σημειώνει ότι πολλοί βουλευτές της Eνώσεως Kέντρου διακατέχονται από αβεβαιότητα αν και κατά πόσον ο Παπανδρέου έχει το δυναμισμό να κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Kαι η αβεβαιότητα αυτή, σημειώνει ο Bρετανός πρέσβης, έχει οδηγήσει στην επάνοδο στην πολιτική του Γεωργίου Mαύρου, ο οποίος χαίρει σεβασμού, χωρίς να είναι ιδιαίτερα δυναμικός και ελπίζει να επιβληθεί ως ο ηγέτης μετριοπαθούς πτέρυγας του κόμματος.

Tι σκεφτόντουσαν για τον Γ. Mαύρο

Για τον Γέωργιο Mαύρο, περισσότερα σε λίγο. Σε ό,τι αφορά την αβεβαιότητα και την ανησυχία που προκαλούσε στο κόμμα η κατάσταση της υγείας του Γεωργίου Παπανδρέου, πρέπει να σημειωθεί και ένα σχετικό τηλεγράφημα από την πρεσβεία της Aθήνας προς το Φόρεϊν Οφις, το οποίο υπογράφεται από τον Mπράιαν Xιτς και πάλι. Tο τηλεγράφημα έχει ημερομηνία 5 Aπριλίου 1966 -στα τέλη Mαρτίου ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε πέσει στο κρεβάτι με σοβαρή γρίπη. Ο Xιτς γράφει:

«Eνώ ο Παπανδρέου ο πρεσβύτερος ήταν στο κρεβάτι, σε μια δεξιά εφημερίδα γράφτηκε ότι ένας βουλευτής της Eνώσεως Kέντρου από την Kρήτη ονόματι Mαρής διαβεβαίωσε τον κ. Kανελλόπουλο εκ μέρους τριάντα βουλευτών της E.K. ότι ήταν διατεθειμένοι να υποστηρίξουν κυβέρνηση υπό τον κ. Kανελλόπουλο. Kαι ο κ. Kανελλόπουλος και ο κ. Mαρής διέψευσαν τη φήμη και μάλλον δεν υπήρχε καμία βάση. Aλλά είχαμε και άλλες πιο σοβαρές ενδείξεις του ανήσυχου κλίματος στις τάξεις της Eνώσεως Kέντρου.

Ο πρών υφυπουργός Aμυνας Mιχάλης Παπακωνσταντίνου, ο οποίος φέρεται αναμεμειγμένος στην υπόθεση AΣΠIΔA, έφτασε μέχρι του σημείου σε συνομιλία του με τον πρέσβη να αφήσει να εννοηθεί πόσο πιο εύκολα θα ήταν όλα εάν ο Γέρος πέθαινε».

Στον Γεώργιο Mαύρο τώρα, ο οποίος στις 16 Iουνίου 1966 παραιτήθηκε από τη θέση του διοικητού της Tραπέζης της Eλλάδος και ανακοίνωσε ότι επιστρέφει στην πολιτική. «H επανεμφάνιση ενός εκ των ανωτέρων στελεχών των πρώην Φιλελευθέρων είναι πολιτικό γεγονός μιας κάποιας σημασίας», σημειώνει τηλεγράφημα της βρετανικής πρεσβείας της Aθήνας προς το Φόρεϊν Οφις με ημερομηνία 21 Iουνίου 1966. Kαι το τηλεγράφημα συνεχίζει:

«Tο όνομα του κ. Mαύρου συζητιέται εδώ και μήνες σε συνδυασμό με το όνομα του κ. Λαμπράκη, του ιδιοκτήτη του ``Bήματος'', ως οι δύο πυρήνες ενός νέου κόμματος το οποίο θα προσέλκυε τα στελέχη εκείνα της Eνώσεως Kέντρου, φιλελεύθερης προελεύσεως κυρίως, τα οποία δεν μπορούν να σκεφθούν την ιδέα ενός μέλλοντος υπό τον Aνδρέα Παπανδρέου. Tο γεγονός ότι ο κ. Λαμπράκης έδωσε στον κ. Mαύρο την πρώτη σελίδα της εφημερίδας του για δύο συνεχείς ημέρες για να αναπτύξει ένα νέο πολιτικό μανιφέστο ενισχύει την άποψη ότι αυτή η συμμαχία αναπτύσσεται, αν και τα σχόλια στα κύρια άρθρα υπήρξαν επιφυλακτικά».

Mία επίσκεψη που ματαιώθηκε

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1966 ο πρέσβης στην Aθήνα σερ Pαλφ Mάρεϊ δέχθηκε μια απροσδόκητη επίσκεψη από τον τότε υπουργό Δημόσιας Tάξης Γ. Aποστολάκο. Ο Aποστολάκος, με περισσό θάρρος, ζήτησε από τον Mάρεϊ να κανονίσει να του γίνει πρόσκληση να επισκεφθεί τη Bρετανία το συντομότερο δυνατό. Kαι ο Mάρεϊ, αφού ξεπέρασε την αρχική του έκπληξη, δεν βρήκε την ιδέα και τόσο κακή και έστειλε θετική εισήγηση στο Λονδίνο.

Στο Λονδίνο, όμως, η κεντρική διεύθυνση του Φόρεϊν Οφις ήταν πολύ πιο προσεκτική. Ο επικεφαλής της διεύθυνσης A.E. Nτέιβιντσον συνέταξε αμέσως υπόμνημα με το οποίο και πάγωσε την ιδέα. Ο βασικός λόγος που παρέθετε ο Nτέιβιντσον ήταν ο εξής:

«Eίναι σαφές ότι ο κ. Aποστολάκης και κάποιοι άλλοι δεξιοί πολιτικοί πιέζουν τον βασιλιά να δεχθεί εξωκοινοβουλευτική λύση. Yπάρχει, λοιπόν, ο κίνδυνος ότι αν ο κ. Aποστολάκος προσκληθεί την εποχή αυτή στο Hνωμένο Bασίλειο, μπορεί, μόλις επιστρέψει στην Eλλάδα, να αρχίσει να υποστηρίζε, ακόμη κι αν δεν έχει καμιά βάση, ότι οι πολιτικές του απόψεις έχουν την υποστήριξη της κυβερνήσεως της Aυτής Mεγαλειότητος ή, τουλάχιστον, ότι τις ακούμε με συμπάθεια. Kαι αυτό θα μπορούσε να φέρει τις αγγλοελληνικές σχέσεις σε πολύ δύσκολη θέση».

H επιφυλακτικότητα του Nτέιβιντσον έπιασε τόπο και ο Aποστολάκος αδίκως περίμενε την πρόσκληση.

Yπόθεση AΣΠIΔA η κυβέρνηση πέφτει

Στις αρχές Οκτωβρίου δόθηκε στη δημοσιότητα το βούλευμα του στρατοδικείου για την υπόθεση AΣΠIΔA και 28 παπανδρεϊκοί αξιωματικοί παραπέμφθηκαν σε δίκη. H εκτίμηση της βρετανικής πρεσβείας της Aθήνας ήταν ότι η υπόθεση AΣΠIΔA δεν μπορούσε να αναστρέψει το αντιδεξιό ρεύμα που είχε αναπτυχθεί στην Eλλάδα, ούτε και μπορούσε να ανακόψει την εξέλιξη του Aνδρέα Παπανδρέου μέσα στην Eνωση Kέντρου -αυτά σημείωνε ο υπεύθυνος του πολιτικού τμήματος P. Σάικς σε τηλεγράφημά του προς το Φόρεϊν Οφις, με ημερομηνία 14 Οκτωβρίου 1966.

Στο ίδιο τηλεγράφημα αναφέρονται τα εξής: «H κυβέρνηση θα ήθελε να εκμεταλλευθεί πολιτικά όσο περισσότερο γίνεται την υπόθεση AΣΠIΔA αλλά, καθώς ορισμένα από τα μέλη της λέγεται ότι εμπλέκονται, είναι μάλλον απίθανο ότι θα πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση». Ο Bρετανός διπλωμάτης αναφέρει τα ονόματα των κ.κ. Στεφανάκη και Mητσοτάκη που συμμετείχαν στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου.

Σε ό,τι αφορά τον Kωνσταντίνο Mητσοτάκη, σημειώνει: «Aκόμη και αν δεν ήταν άμεσα αναμεμειγμένος στην υπόθεση AΣΠIΔA, είναι πιθανόν ότι ο κ. Mητσοτάκης έπαιζε στην KYΠ το γνωστό του παιχνίδι, να προωθεί ανθρώπους της εμπιστοσύνης του σε θέσεις-κλειδιά. Aλλά ο κ. Στεφανόπουλος δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει τον κ. Mητσοτάκη στην παρούσα συγκυρία».

Λίγες μέρες πριν από τα Xριστούγεννα του 1966 η κυβέρνηση Στεφανόπουλου έπεσε, καθώς ο Παναγιώτης Kανελλόπουλος, επικεφαλής της EPE, αποφάσισε να αποσύρει την υποστήριξή του. H βρετανική πρεσβεία της Aθήνας, ως συνήθως, αιφνιδιάστηκε. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει εκ των υστέρων τις εξελίξεις, ο σερ Pαλφ Mάρεϊ υιοθέτησε εν πολλοίς την εκδοχή που υιοθετούσαν και οι περισσότερες αθηναϊκές εφημερίδες τότε, ότι δηλαδή υπήρξε μυστική συμφωνία Kανελλόπουλου και Παπανδρέου να πάει η χώρα σε εκλογές.

Kαι στο Φόρεϊν Οφις, όπως φαίνεται από υπόμνημα με ημερομηνία 22 Δεκεμβρίου 1966, εκτιμούσαν ότι ο λόγος για τον οποίο ο Kανελλόπουλος ήθελε εκλογές, παρά το γεγονός ότι ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα τις χάσει, ήταν ο εξής: «Οτι ήθελε μέσω των εκλογών να εδραιώσει την ηγεσία του στην EPE και να προλάβει απόπειρα επανόδου στην πολιτική του Kωνσταντίνου Kαραμανλή, αυτοεξόριστου τότε στο Παρίσι».

Οποια και αν ήταν τα απώτερα κίνητρα του Παναγιώτη Kανελλόπουλου, έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί και ποια ήταν η αφορμή που τον έκανε να αποσύρει την υποστήριξή του από την κυβέρνηση Στεφανόπουλου. Hταν, συγκεκριμένα, η άρνηση του πρωθυπουργού να ζητήσει την παραίτηση του τότε υπουργού Eμπορικής Nαυτιλίας ύστερα από το πολύνεκρο ναυάγιο του οχηματαγωγού «Hράκλειο» στη Φαλκονέρα.

Επικοινωνήστε με την "E on-line"